LETTER J

LETTER C

en LETTERCOM-BINATIE NG

DE BIJENKONINGIN

Grimm 62 Vertaling: Luc Cielen

Twee koningszonen trokken eens op avontuur, leefden er wild en woest op los en keerden niet meer terug naar huis. De jongste, die men Domoor noemde, maakte zich klaar om zijn broers te gaan zoeken. Toen hij ze eindelijk vond, staken ze de draak met hem en zeiden dat hij veel te simpel van geest was om de wijde wereld te leren kennen, want zelfs hen beiden, die toch veel slimmer waren, lukte dat niet.

Ze trokken gedrieën verder en kwamen bij een mierenhoop. De oudste twee wilden met een stok de hoop omwoelen om te zien hoe de kleine mieren in hun angst in het wilde weg zouden rennen en hun eieren in paniek zouden wegdragen, maar Domoor zei: ‘Laat die beestjes toch met rust, ik wil niet dat je ze stoort!’

Ze gingen verder en kwamen bij een meer waarop heel veel eenden zwommen. De oudste twee wilden er een paar vangen om te braden en op te eten, maar Domoor wilde niet dat ze dat deden en zei: ‘Laat die beestjes toch met rust, ik wil niet dat je ze opeet!’

Een eind verder kwamen ze bij een bijenzwerm die aan een tak hing. De bijen hadden zoveel honing verzameld dat hij langs de stam omlaag droop. De oudste twee wilden een vuurtje stoken onder de boom om met de rook ervan de bijen te verstikken en de honing te roven. Domoor hield ze echter tegen en zei: ‘Laat die beestjes toch met rust, ik wil niet dat je ze uitrookt!’

Ten slotte kwamen de drie broers bij een kasteel. Daar was niemand te zien en in de stallen stonden stenen paarden. Ze liepen van de ene stal naar de andere totdat ze helemaal op het einde bij een deur kwamen, die met drie sloten afgesloten was. Midden in de deur was een klein luikje waardoor ze in de kamer erachter konden kijken. Daar zagen ze een asgrijs mannetje aan een tafel zitten. Ze riepen hem één, twee keer, maar hij reageerde niet. Toen ze hem de derde keer riepen, stond hij op, opende de drie sloten en kwam naar buiten. Hij zei geen woord terwijl hij hen naar een rijkelijk gedekte tafel bracht. Toen ze gegeten en gedronken hadden, bracht hij hen naar zijn eigen slaapkamer.

De volgende morgen maakte het asgrijze mannetje de oudste broer wakker en nam hem mee naar een stenen plakkaat, waarin drie opgaven gebeiteld stonden om het kasteel uit zijn betovering te verlossen. De eerste opgave was: onder het mos in het bos liggen duizend parels van de koningsdochter; die moeten bijeengezocht worden en als bij zonsondergang ook maar ééntje ontbreekt zal degene die gezocht heeft in steen veranderen. De oudste zocht de hele dag, maar tegen de avond had hij er slechts honderd gevonden en toen de zon onderging gebeurde met hem wat op het plakkaat stond: hij versteende. De volgende dag begon de tweede broer aan de zoektocht, maar het ging hem niet veel beter af dan de oudste. Hij vond tweehonderd parels terug en toen de zon onderging, versteende ook hij. De derde dag moest Domoor gaan zoeken. Hij zocht in en onder het mos, maar de opdracht was ook voor hem te zwaar en te moeilijk; het ging veel te traag vooruit. Hij ging op een steen zitten en begon te wenen. Terwijl hij daar zo zat, kwam de mierenkoning van het mierennest dat hij gered had, met vijfduizend mieren aangelopen. Het duurde dan ook niet lang of de mieren hadden alle parels gevonden en op een hoop gelegd.

De tweede opdracht luidde: de sleutel van de slaapkamer van de koningsdochter uit het meer halen. Toen Domoor bij het meer kwam, doken de eenden die hij gered had, naar de bodem en zwommen naar hem toe met de sleutel.

De derde opgave was de moeilijkste: Zoek uit welke van de drie koningsdochters de jongste en de liefste is. Nu leken de drie dochters als druppels water op elkaar, je kon ze niet van elkaar onderscheiden. Maar voor ze in slaap gevallen waren hadden ze alle drie nog een snoepje gekregen: de oudste een klontje suiker, de middelste een glaasje siroop en de jongste een lepeltje honing. Toen kwam de bijenkoningin van de zwerm die Domoor gered had. Ze streek neer op de mond van elke koningsdochter en bleef ten slotte zitten op de mond van de jongste, want die had honing gesnoept. Zo ontdekte Domoor wie de jongste koningsdochter was.

Toen was de betovering verbroken. Iedereen in het kasteel werd weer wakker, en wie versteend was, kreeg zijn oorspronkelijke gestalte terug. Domoor trouwde met de jongste koningsdochter en werd koning toen haar vader stierf. Zijn twee broers trouwden met de andere koningsdochters.

LETTER Y

WOLF YSEGRIM WIL EENDEN VANGEN

Luc Cielen

Wolf Ysegrim had honger. Dagen en nachten had hij rondgezworven en niets gevonden om zijn tanden in te zetten. Toen hij door een uitgestrekt bos liep, kwam hij ten slotte bij een meer waarop eenden zwommen. Een vette eend lustte hij wel, het water liep hem al in de bek. Hij maakte zich zo klein, dat hij ongezien tussen de struiken tot bij de vijver kon sluipen. Nauwelijks had hij heel voorzichtig een poot in het water gezet of de hele troep vloog op en er restte Ysegrim niets anders dan met lede ogen de eenden boven de bomen te zien wegvliegen, onbereikbaar voor zijn hongerige bek. Met de tong uit zijn muil, met knikkende poten en met zijn staart lusteloos slepend door het mulle zand verdween Ysegrim onder de struiken aan de rand van het meer. Daar legde hij zich neer en sloot zijn ogen. Af en toe opende hij heel even een oog, maar sloot ze snel en deed of hij sliep, in de hoop dat de eenden snel zouden terugkeren. 

Toen de eenden merkten dat de wolf verdwenen was, kwamen ze weer naar het meer gevlogen en daalden met veel gespat en gespetter neer op het water. Door het lawaai schrok Ysegrim op en vanuit zijn schuilplaats zag hij de eenden zwemmen en grondelen.  Met een ruk stond hij op zijn vier poten en baande zich een weg tussen de struiken. Ongezien bereikte hij de oever van het meer, waar hij zich tegen de grond drukte en wachtte.  Zonder gerucht te maken probeerde hij het water in te gaan, maar nauwelijks was hij te water en stak alleen zijn kop er nog bovenuit of de eenden hadden hem gezien, vlogen met veel kabaal op en verdwenen in een grote bocht boven de bomen in de verte. Ysegrim kwam teleurgesteld uit het meer, schudde het water uit zijn vacht en verdween weer in de struiken. Langzaam trok hij verder langs de waterrand, goed verscholen tot hij moe was en ging liggen. Met zijn snuit op zijn voorpoten viel hij in slaap.

Het duurde niet lang of daar kwamen de eenden weer aangevlogen nu ze dachten dat de wolf verdwenen was. Weer zetten ze zich met veel gespetter op het water neer en zwommen naar de kant. De eerste eenden liepen waggelend over het zand en begonnen hun veren te poetsen. Door het lawaai van de eenden was Ysegrim wakker geworden en nu zag hij de eenden daar vlak voor zijn neus op de oever staan. Dit was een uitgelezen kans voor hem om eindelijk een eend te verschalken en er zich te goed aan te doen. Het werd hoog tijd want zijn buik plakte bijna tegen zijn rug van de honger. Zo stil hij maar kon richtte Ysegrim zich op, zakte wat door de poten en langzaam, héél voorzichtig, zonder een takje te kraken of een blaadje te laten ritselen, sloop hij, poot voor poot, naar de eenden. Hij hield zijn adem in. De eend vlak voor hem was druk bezig met haar veren en zag hem niet. Nog één stap, en dan… 

Net op dat moment kwam Rein de vos aangelopen langs het water. De eenden vlogen verschrikt op, Ysegrim sprong, miste de eend en viel in het water dat hoog opspatte.

‘Wel, wel, wel, mijn goede vriend Ysegrim, wat een verrassing,’ zei de vos, ‘waar kom jij zo plots vandaan?’

‘Grrr,’ reageerde Ysegrim terwijl hij weer maar eens zijn kletsnatte pels schudde, ‘nu kon ik eindelijk mijn honger stillen met een lekkere vette eend en kom jij als spelbederver opdraven. Je had wel een beter moment kunnen kiezen’.

‘Ach,’ zei Rein, ‘die eenden komen wel terug en dan heb je er maar eentje uit te kiezen.’ ‘Zo eenvoudig gaat dat niet,’ zei Ysegrim, ‘ofwel zitten ze in midden van het meer en zien ze me al van ver aankomen ofwel vliegen ze op en kan ik er niet meer bij. Ik ga nog eens sterven van de honger.’ ‘Mag ik je een goede raad geven, kameraad wolf?’ zei de vos. ‘Goede raad van jou wordt meestal duurbetaald,’ antwoordde Ysegrim, ‘je hebt me al meer dan eens goede raad gegeven die me slecht bekomen is.’ ‘Dat ligt helemaal aan jou, mijn beste,’ zei Rein, ‘als je nauwkeurig doet wat ik je zeg, loopt alles naar wens en heb je niet te klagen.’

‘Was dat maar waar,’ zuchtte de wolf, ‘maar intussen heb ik nog steeds vreselijk veel honger en zo’n eend zou me nu écht wel smaken. Als ik nu maar kon vliegen zoals die eenden, dan zou mijn honger snel gestild zijn.’ ‘Daar heb je helemaal gelijk in, maar meen je dat van dat vliegen?’ vroeg Rein. ‘Natuurlijk,’ antwoordde Ysegrim. ‘Het zou me veel honger besparen. En waarom zou een wolf niet kunnen leren vliegen?’ ‘Goed, ik wil je wel helpen,’ zei de vos die kans zag om die domoor van een Ysegrim een poets te bakken, ‘want mijn goede vriend zo zien lijden, dat krijg ik niet over mijn hart. Wat een geluk heb je toch, dat je me nu net tegengekomen bent, want ik kan je wel leren vliegen als je dat wilt.’ ‘Als je zo vriendelijk wilt zijn, graag,’ zei Ysegrim. ‘Kom maar mee,’ zei de vos. Ze liepen onder de bomen langs het meer tot ze bij een groepje jonge berken kwamen die daar aan weerszijden van het pad groeiden. Daar bleef de vos staan en zei: ‘Hier moeten we zijn.’ Hij ging op zijn achterpoten staan, greep met zijn voorpoten een van de berken vast zo hoog hij kon en boog de top tot tegen de grond. ‘Hou jij deze even vast,’ zei hij tegen Ysegrim, ‘dan buig ik de andere om.’ Ysegrim zette zijn klauwen in de top van de berk en drukte hem stevig omlaag. Rein boog de tweede berk en zei: ‘Zet je andere poot op deze hier.’ De wolf greep de tweede berkentop en drukte hem naar beneden, maar de berkenstammen die terug rechtop wilden staan, sleurden de wolf omhoog. ‘Niet loslaten!’ riep de vos en tegelijk greep hij de wolf bij zijn achterpoten. Daar stonden ze nu, goed verborgen onder het groene loof van de bomen en wachtten de eenden op. Toen die aangevlogen kwamen, riep de vos: ‘Let op! Daar komen jouw lekkere brokjes aan. Vang ze maar!’ Hij liet de poten van de wolf los; de berken veerden omhoog en Ysegrim werd met een grote zwaai de lucht in geslingerd. Zo vloog hij achter de eenden aan en als hij niet gevallen is, dan vliegt hij nu nog.

LETTER Q

QUINOA

Luc Cielen

In een ver land, hoog in de bergen, leefden er eens een boer en een boerin die héél arm waren. Hun land was onvruchtbaar en er groeide enkel dor gras waarop een lama graasde die nauwelijks voldoende wol gaf. Ze hadden slechts één kind, een meisje dat Quinoa heette. Liefst van al zat Quinoa op een steen te kijken naar de vallei waarin dichte bossen groeiden. Soms zag ze, als na een regenbui de zon weer tevoorschijn kwam, een prachtige regenboog boven de vallei staan. Dan liep ze naar haar moeder en vroeg: ‘Mag ik naar de regenboog gaan kijken? Het is niet ver, want ik zie dat hij op de wei staat bij het bos.’ De moeder antwoordde: ‘Lieve Quinoa, dat lijkt wel dichtbij, maar het is héél ver, hoor, zó ver, dat er nog nooit iemand geweest is.’ ‘Toch wil ik er naartoe,’ zei Quinoa, ‘want ik weten wat er daar is.’ ‘Dat weet ik al,’ zei de moeder, ‘onder de voet van de regenboog staat een grote pot van aardewerk, helemaal vol goud.’ ‘Ik ga het goud halen,’ zei Quinoa, ‘dan hoeven we niet meer arm te zijn.’ ‘Blijf jij maar bij mij,’ zei de moeder, ‘als je er naartoe gaat, zul je verdwalen en zien we je nooit meer terug en misschien eten de wilde dieren je wel op.’ Toen Quinoa weer op haar steen ging zitten, was de regenboog verdwenen en dikke wolken dreven hoog in de blauwe lucht voorbij.

Enkele dagen later zat Quinoa weer naar de vallei te kijken toen de zon, die laag aan de hemel boven de bergweide stond, plots door een opening in de wolken scheen. Aan de andere kant van de hemel verscheen tegen de donkere wolken een nieuwe regenboog, zo mooi en met zo’n felle kleuren dat Quinoa opstond en er naartoe liep. Ze daalde de berg af en liep naar de voet van de regenboog, maar hoe dichter ze kwam, hoe verder de regenboog zich van haar verwijderde en plots was hij verdwenen. De laagstaande zon was achter de avondwolken verdwenen en het donkere bos stond nu voor haar. Een smal pad tussen hoge, oude bomen en steile rotsen liep naar beneden langs een klein kronkelend beekje dat uit een bron tussen de wortels van de bomen stroomde en lokte Quinoa dieper het woud in. Bij de laatste schemering, toen de eerste sterren aan de hemel verschenen en de maan achter haar bleek en rond boven de bergkam opsteeg, stond ze voor een hoge grot. Achteraan in de grot, bij het zachte maanlicht, vond ze een nis waarin een beeldje stond. Het stelde een oude vrouw voor met een felgekleurde, gestreepte, uitwaaierende rok en een poncho over haar schouders. Ze had zwart haar in een lange vlecht en op haar hoofd een puntige herdersmuts met lange oorlappen in al net zo veel kleuren als de rok en de poncho. Onder aan de nis lag een stapel hooi die Quinoa zo schikte dat het een bed vormde, want ze wilde niet terug naar huis zonder het goud van de regenboog. Ze legde zich in het hooi en tegen het beeldje zei ze: ‘Waak jij maar over mij vannacht, bij jou voel ik me veilig.’  Die nacht had ze een droom waarin ze de vrouw van het beeldje zag die vanuit een fel licht naar haar toe kwam. ‘Quinoa,’ fluisterde de vrouw, ‘ik ben Andes, de hoedster van de bergen. Omdat jij zo dapper bent, zal ik je helpen, want je zult vele gevaren moeten overwinnen.’ In haar hand droeg ze een kleine fluit van zeven aan elkaar gebonden rietjes, die ze aan Quinoa gaf met de woorden: ‘Als je hulp nodig hebt, blaas er dan op.’ De vrouw legde de fluit naast de slapende Quinoa op het hooi en verdween in het felle licht. Quinoa schrok wakker door een straal van de opkomende zon die op haar ogen viel. Toen herinnerde ze zich haar droom, ze vond de fluit en stak ze op zak. Ze verliet de grot en daalde vol goede moed de berg af tot ze voor een brede, wild stromende rivier stond. Daar groeiden de bomen tussen de rotsen dicht op elkaar en reikten met hun kruinen zo hoog in de lucht dat de toppen ervan niet te zien waren. Ze hadden lange luchtwortels die vanaf de hoge stammen tot in het water van de rivier hingen. Quinoa moest over omgevallen boomstammen klauteren en onder knoestige wortels doorkruipen. Tegen de avond was ze doodmoe van het klimmen en kruipen en strompelen en maakte ze zich een bed van dorre bladeren. Ze sliep zo vast dat ze het aanhoudend gekrijs van de nachtdieren zelfs niet hoorde. Zo trok ze dag na dag verder, steeds dieper het woud in.

Op een morgen zag ze tussen de bomen een dier met een goudkleurige vacht. Het lag op de grond en bewoog niet. Voorzichtig ging ze er naartoe. Toen het dier, dat op een grote kat leek, haar opmerkte, sprong het lenig op, maar bleef met een achterpoot aan een klem hangen. Het brulde van de pijn. Voorzichtig naderde ze, maar de grote kat opende zijn muil, liet zijn grote, vlijmscherpe tanden zien en blies naar haar. Hij klauwde naar Quinoa en schreeuwde: ‘Laat me leven! Ga weg!’ Dan liet hij zijn kop zakken en met zijn lange tong likte hij de wonde aan zijn achterpoot. Quinoa bleef staan, keek hem aan en zei: ‘Ik heet Quinoa en doe je geen kwaad, hoor. Wat is er met je gebeurd?’ De grote kat antwoordde: ‘Ik ben Poema, de bergleeuw en ben in een val gelopen die de stropers opgezet hebben om me te vangen.’ ‘Heb jij hun iets misdaan?’ vroeg Quinoa. ‘Nee,’ antwoordde Poema, ‘ze willen mij doden en mijn vacht verkopen. Ze hebben mijn broer ook gedood.’ Poema likte met zijn lange, ruwe tong aan de poot die in de klem zat en bloedde. Quinoa knielde bij hem neer en zei: ‘Ik zal je bevrijden en je poot verzorgen.’ Ze wrikte en wrong aan de tanden van de klem en trok zo hard ze kon, maar de klem sprong niet open. Plots spitste Poema de oren, richtte zich op en speurde met zijn scherpe ogen tussen de dicht opeen groeiende struiken. Hij trilde op zijn poten en werd bang. De haren op zijn rug kwamen overeind. Hij keek Quinoa aan met grote schrikogen en fluisterde gejaagd: ‘Haast je, de stropers komen eraan. Snel!’ Maar Quinoa kreeg de leeuwenklem niet open. Toen hoorde ze de stropers naderen, de takken onder hun voeten kraakten, ze hakten met machetes een doorgang door de struiken. Hun rauwe stemmen klonken dichterbij, luider en luider. Daar kwamen ze uit het struikgewas en stonden voor Poema en Quinoa, hun speren op hen gericht. Poema jankte en drukte zich tegen de grond. Twee mannen kwamen naar Quinoa, grepen haar hardhandig vast en trokken haar met een ruw gebaar weg. Toen dacht Quinoa aan wat Andes in haar droom gezegd had. Ze nam de fluit, blies erop en op hetzelfde moment werden door onzichtbare handen de speren gebroken, de machetes afgepakt en kregen de stropers zo’n pak slaag dat ze halsoverkop wegvluchtten en daarbij over elkaar heen struikelden. De onzichtbare handen braken de leeuwenklem open, bevrijdden de bergleeuw en genazen de wonde aan zijn poot. Poema strekte zijn poten, gromde van blijdschap en kwam naar Quinoa, die zo verrast was door alles wat er gebeurde, dat ze nog niet van haar plaats was gekomen, en streek met zijn kop langs haar benen zoals een kat. ‘Jij hoort niet bij de stropers,’ zei hij, ‘maar wat doe jij hier dan zo helemaal alleen in het woud?’ Quinoa vertelde dat ze uit een arm land hoog in de bergen kwam en op zoek was naar de schat aan de voet van de regenboog en vroeg: ‘Kun jij me helpen?’ Poema antwoordde: ‘Hier zul je de schat niet vinden, want de regenboog zet zijn voeten nooit in het woud. Maar ik zal je een eind wegbrengen.’ Poema boog zich over Quinoa en wilde met zijn muil haar hals grijpen zoals hij dat gewoon was te doen met zijn welpjes, maar Quinoa protesteerde: ‘Poema, ik ben geen welpje, laat me liever op je rug zitten.’ Poema antwoordde: ‘Sorry, macht der gewoonte, klim maar op mijn rug en hou je goed vast.’ Quinoa klom op de rug van Poema, klemde haar handen in zijn pels en Poema vertrok. Nu eens liep hij soepel en lenig over de bodem van het bos, dan klom hij over hoge rotsen en liep verder over de takken van de bomen over de rivier tot hij aan de grens van zijn rijk gekomen was.

Van daaraf liep Quinoa alleen verder langs de rivier. De grond was modderig en soms moest ze door diepe plassen waden. Toen ze bij een groot moeras kwam, hoorde ze een vreemd gerucht. Het was alsof er iemand in het water lag te plonzen. Ze zag een grote juten zak die met een dik touw vastgeknoopt lag aan een boom en heen en weer wentelde en het water liet opspatten. Toen ze dichterbij kwam, hoorde ze een stem die sissend om hulp riep. Quinoa liep het water in, maar haar voeten zakten weg in het moeras en ze kreeg ze er niet meer uit. Verderop hoorde ze vele stemmen die snel dichterbij kwamen en even later zag ze kano’s vol met mannen die peddelend over de rivier voeren. Ze legden aan bij de boom waaraan de zak, die nu hevig spartelde, was vastgeknoopt. De mannen juichten. Ze sneden het touw door en uit de zak gleed een enorm grote, lange slang die ze met z’n allen in bedwang hielden terwijl de leider van de groep zich klaarmaakte om de slang te doden. Quinoa kon niet van haar plaats. Ze greep de fluit van Andes en blies erop. Op hetzelfde moment steeg het water van de rivier en kolkte over het moeras, de kano’s werden omvergeworpen, de mannen duikelden in het water en werden door de stroming meegevoerd. Zelf werd ze door onzichtbare handen uit het moeras getild. Alles werd stil, het water zakte, de kano’s en de mannen waren verdwenen. De slang gleed naar Quinoa, die van schrik achteruitdeinsde, en zei: ‘Je moet geen schrik hebben. Ik ben Anaconda, en jij hebt mij gered, daarvoor wil ik je danken. Zeg me wat ik voor je kan doen.’ Quinoa vertelde dat ze uit een arm land hoog in de bergen kwam en op zoek was naar de schat aan de voet van de regenboog en vroeg: ‘Kun jij me helpen?’ Anaconda antwoordde: ‘Hier zul je de schat niet vinden, want de regenboog staat nooit met zijn voeten in het moeras. Maar ik zal je een eind wegbrengen.’ Anaconda kronkelde zich rond Quinoa en wilde haar meenemen, maar Quinoa riep: ‘Help, ik stik!’ ‘Sorry,’ zei Anaconda, ‘macht der gewoonte,’ en liet Quinoa los. ‘Klim maar op mijn rug,’ zei de slang toen, ‘maar klem je armen en benen stevig om mijn lijf en zorg dat je er niet afvalt.’ Quinoa deed het en even later zwom de slang kronkelend door de rivier tot ze bij de grens van haar rijk was gekomen. Daar stortte een waterval met oorverdovend geraas naar beneden. ‘Verder kan ik je niet brengen,’ zei Anaconda, ‘maar klim naast de waterval naar boven, want daar zul je de regenboog vinden.’

Quinoa klom over de rotsen naast de waterval. Daar zag ze de regenboog hoog boven het bruisende water staan, maar toen ze op het hoogste punt gekomen was, bleef ze geschrokken staan. Een reuzegrote gier keek haar met vlammende ogen aan, sloeg met zijn geweldige vleugels en knapte met zijn enorme snavel naar haar. Quinoa zag dat zijn poten vastzaten aan een ijzeren ketting en al rukte en trok de gier met alle kracht die hij had, hij kon ze niet verbreken. ‘Help me!’ kraste de gier die merkte dat Quinoa hem geen kwaad wilde doen. ‘Help me! Gauw!’ Toen zag Quinoa een jager dichterbij komen, zijn boog in de hand, de pees gespannen, met de pijl erop, klaar om te schieten. Quinoa zette een stap achteruit, wankelde op de rand van de rots, greep de fluit van Andes en blies erop terwijl ze in de diepte stortte. Ze voelde hoe onzichtbare handen haar opvingen en haar in een wervelwind omhoog droegen; de ketting van de gier brak en ook hij werd mee opgenomen in de werveling tot op een richel in de bergwand, ver buiten het bereik van de jager. Quinoa keek de gier angstig aan, maar de gier zei: ‘Je moet geen schrik hebben. Ik ben Condor, en jij hebt mij gered, daarvoor wil ik je danken. Zeg me wat ik voor je kan doen.’ Quinoa vertelde dat ze uit een arm land hoog in de bergen kwam en op zoek was naar de schat aan de voet van de regenboog en vroeg: ‘Kun jij me helpen?’ Condor antwoordde: ‘Ik zal je tot aan de voet van de regenboog brengen.’ Hij strekte zijn poten, greep Quinoa met zijn klauwen en wilde met haar wegvliegen terwijl hij haar met zijn scherpe snavel vasthield. Maar Quinoa riep: ‘Help! Je verscheurt me. Laat me los!’ ‘Sorry,’ zei Condor, macht der gewoonte. Ga maar op mijn rug zitten.’ Quinoa sloeg haar armen om zijn kale nek en zo vloog Condor met haar tot aan de voet van de regenboog. Maar daar stond geen pot met goud.

Teleurgesteld keek Quinoa om zich heen en zag dat achter haar de zon begon onder te gaan. Vóór haar spande de regenboog zich over het diepe ravijn en daar helemaal beneden stortte de waterval zich in de diepte. Dit was het einde van haar reis. Ze was radeloos, nam de fluit van Andes en blies erop. Een stem in haar hoofd zei: ‘Ga over de regenboog.’ Toen ze op het hoogste punt stond, zag ze dat de zon al half ondergegaan was. De stem zei: ‘Blijf niet staan. Als de zon ondergaat verdwijnt de regenboog. Haast je.’ Snel rende Quinoa er aan de andere kant af en kwam in een grot. Daar zag ze hoe de regenboog eindigde in een grote pot van aardewerk op de schoot van een oude vrouw met een felgekleurde, gestreepte, uitwaaierende rok en een poncho over haar schouders. Ze had zwart haar in een lange vlecht en op haar hoofd een puntige herdersmuts met lange oorlappen in al net zo veel kleuren als de rok en de poncho. De vrouw keek haar vriendelijk aan, wenkte haar dichterbij en zei: ‘Je hebt je doel bereikt. Steek je hand in de pot en neem zo veel je wilt.’ Quinoa deed het, maar het was geen goud dat ze eruit haalde, het waren kleine, ronde zaadjes. De zon ging onder, de regenboog verdween en in de schemering verscheen een jongeman. ‘Ik ben Quechua,’ zei hij, ‘Ik ben een koningszoon. Mijn vader was koning over een mooi land, hoog in de bergen. Een boze heks heeft mij betoverd omdat ik niet wilde trouwen met haar dochter en ik moest als geest in de bossen en de bergen dwalen. Ik was het die je hielp om Poema, Anaconda en Condor te redden. Door jou is mijn betovering ten einde gekomen en wat jij uit de pot genomen hebt, is meer waard dan goud, het is de grootste schat die je kunt bedenken en ze zal je geluk brengen.’ Hij nam Quinoa bij de hand en leidde haar verder de grot in tot ze aan de andere kant buitenkwamen en in het frêle licht van de maan en de sterren stonden. Vóór hen zagen ze een arm, onvruchtbaar land. Quinoa herkende het. Het was háár land. Zo snel haar benen haar konden dragen liep ze naar huis, waar haar vader en moeder overgelukkig waren toen zij hun dochter terugzagen. 

Quinoa zaaide de veelkleurige zaadjes en weldra groeiden er overal stevige planten met bovenaan grote pluimen die vol zaden zaten. Sommige zaadpluimen waren rood, andere groen of geel of paars: alle kleuren van de regenboog waren er. Nu was er voldoende voedsel voor iedereen. Quechua erfde het land dat nu weer vruchtbaar was en werd koning, en toen hij met Quinoa trouwde werd zij koningin. De zaadjes die zij had meegebracht kregen haar naam en zo heten ze nu nog. En weet je wat er zo speciaal is aan quinoa? Als je de zaden kookt, komt uit elk zaadje een kleine kiem en die vormen samen de letter Q.

LETTER X

en 

LETTERCOM-BINATIE OOI

NIXE DE VIJVERNIMF

Grimm 181 Vertaling: Luc Cielen

Er was eens een molenaar die samen met zijn vrouw van een mooi leven genoot. Ze hadden meer dan voldoende geld en bezaten weilanden, akkers, wagens, paarden en runderen en hun welstand nam nog elk jaar toe. Maar ongeluk komt als een dief in de nacht: zoals hun rijkdom jaar na jaar toenam, zo slonk hij ook weer van jaar tot jaar en ten slotte kon de molenaar zich zelfs niet meer eigenaar van zijn molen noemen. Hij had zoveel zorgen dat hij na zijn dagtaak niet meer tot rust kon komen en in zijn bed lag te woelen. Op een ochtend stond hij voor dag en dauw op om te gaan wandelen in de hoop wat opgewekter te worden. Net toen hij over de molendam liep, brak de eerste zonnestraal door de wolken en hoorde hij iets spetteren in de vijver. Hij draaide zich om en zag een wondermooie vrouw langzaam uit het water opstijgen. Haar lange haar, dat ze over haar schouders met haar zachte handen vasthield, golfden aan weerszijden naar beneden en bedekten haar blanke lijf. Hij herkende Nixe, de vijvernimf, en wist van angst niet of hij zou weglopen of blijven staan. Nixe liet haar zoetgevooisde stem klinken, riep zijn naam en vroeg waarom hij zo treurig was. De molenaar was eerst met verstomming geslagen, maar toen hij haar zo vriendelijk hoorde praten, vatte hij moed en vertelde haar dat hij eerst gelukkig en rijk was geweest, maar nu zo arm was geworden dat hij niet meer wist van welk hout pijlen te maken. ‘Rustig maar,’ antwoordde Nixe, ‘ik zal je rijker en gelukkiger maken dan je ooit geweest bent, alleen moet je beloven mij te geven wat er zo-even in je huis ter wereld is gekomen.’ ‘Wat anders zou het kunnen zijn dan een pup of een kitten?’ dacht de molenaar en hij beloofde het. Nixe verdween weer onder water en hij liep vol goede moed terug naar huis. Toen hij er bijna was, kwam de meid naar buiten gerend en riep dat hij zich gelukkig mocht prijzen, want hij was net vader geworden van een jongetje. De molenaar verstijfde als was hij door de bliksem getroffen. Nu begreep hij dat de nimf dat wist en hem erin geluisd had. Terneergeslagen en met hangende schouders kwam hij bij het kraambed van zijn vrouw. Toen zij hem vroeg: ‘Ben je niet blij met dit schattige jongetje?’ vertelde hij haar wat er gebeurd was en wat hij aan Nixe beloofd had. ‘Wat baten mij geluk en rijkdom,’ voegde hij eraan toe, ‘als ik mijn kind moet verliezen? Maar wat kan ik doen?’ De familie kwam hem geluk wensen, maar kon hem geen raad geven.

Weldra kende het molenaarsgezin weer voorspoed. Hij slaagde in alles wat hij ondernam en het leek wel of de kisten en de kasten zich vanzelf vulden en er ’s nachts zomaar geld bijkwam in zijn beurs. Het duurde dan ook niet lang of hij was zelfs rijker dan tevoren. Maar hij kon er niet echt van genieten, want zijn belofte aan Nixe kwelde hem voortdurend. Telkens hij voorbij de vijver kwam, vreesde hij dat de nimf uit het water zou opduiken om hem aan zijn belofte te herinneren. Zijn zoontje mocht nooit in de buurt van de vijver komen. ‘Pas maar op,’ zei hij, ‘als je het water durft aanraken, komt er een hand uit, die pakt je vast en sleurt je in de diepte.’ Maar jaar na jaar ging voorbij en Nixe liet zich niet meer zien en de molenaar maakte zich steeds minder zorgen.

Zijn zoontje werd een flinke jongeman en ging bij een jager in de leer. Toen hij volleerd was en een bekwame jager was geworden, nam de burgemeester hem in dienst. In het dorp woonde een mooi en braaf meisje dat de jonge jager wel beviel, en toen de burgemeester dat merkte, schonk hij hen een klein huisje. Ze trouwden, hielden veel van elkaar en waren heel gelukkig.

Op een keer ging de jager achter een ree aan. Toen de ree uit het bos in het open veld kwam, zette hij het verder na en kon het ten slotte met één schot afmaken maar merkte niet dat hij vlak bij de gevaarlijke vijver was. Nadat hij de ree van de ingewanden ontdaan had, liep hij naar het water om zijn met bloed bevlekte handen te wassen. Nauwelijks had hij het water aangeraakt of Nixe dook op, sloeg lachend haar natte armen om hem heen en trok hem zo snel het water in dat de golven over hem heen sloegen en het water zich boven hem sloot.

Toen het avond werd en de jager nog steeds niet thuisgekomen was, begon zijn vrouw ongerust te worden. Ze ging naar buiten om hem te zoeken. Omdat hij haar meer dan één keer had verteld dat hij moest oppassen voor de waternimf en dus niet in de buurt van de vijver mocht komen, vermoedde ze al wat er gebeurd was. Ze repte zich naar de vijver en toen ze daar zijn weitas op de oever zag liggen, twijfelde ze niet langer. Weeklagend en handenwringend riep ze de naam van haar lieve echtgenoot, maar tevergeefs. Ze haastte zich naar de overkant, en riep hem nog eens en nog eens; ze schold de nimf uit voor al wat lelijk was, maar niemand antwoordde. Het water bewoog niet en het gezicht van de weerspiegelende halvemaan keek haar onbeweeglijk vanaf het wateroppervlak aan.

De arme vrouw wou niet van de vijver weggaan. Ze liep zonder ophouden rond de vijver, steeds opnieuw, terwijl ze nu eens stilletjes, dan weer luid gillend, dikwijls ook voor zich uit jammerend zijn naam riep. Uiteindelijk was ze totaal op, zakte ineen en viel in een diepe slaap en droomde.

Ze klom tussen grote rotsblokken naar boven; doornranken haalden haar voeten open, de regen striemde haar gezicht en de wind ruiste door haar lange haar. Toen ze boven op de top gekomen was, bevond ze zich in een totaal ander landschap. De hemel was blauw, de lucht zacht en op de heuvelende weiden vol bonte bloemen, stond een eenvoudig, verzorgd hutje. Ze ging er naartoe en opende de deur. Binnen zat een oude vrouw met sneeuwwit haar die haar vriendelijk wenkte om binnen te komen. Net op dat moment werd de arme vrouw wakker. De dag was al aangebroken en ze besloot te doen wat ze in haar droom gezien had. Met veel moeite geraakte ze de berg op en toen ze boven kwam, zag ze dat alles er uitzag zoals in haar droom. De oude vrouw ontving haar vriendelijk en bood haar een stoel aan. Toen ze zat, zei de oude: ‘Je hebt vast en zeker iets heel ergs meegemaakt dat je naar mijn eenzame hutje gekomen bent.’ In tranen vertelde de arme vrouw wat er gebeurd was. ‘Troost je,’ ze de oude,’ ik zal je helpen. Neem deze gouden kam. Wacht tot de maan vol is, ga dan naar de vijver, zet je neer aan de rand ervan en kam met deze kam je mooie lange, zwarte haar. Als je daarmee klaar bent, leg dan de kam op de oever neer en zie wat er gebeurt.’

De vrouw ging terug naar huis, en wachtte tot het volle maan werd. Het wachten duurde lang, maar uiteindelijk verscheen dan toch de vol verlichte maanschijf aan de hemel. Ze liep naar de vijver, ging aan de rand ervan zitten en kamde haar lange, zwarte haar met de gouden kam. Toen ze daarmee klaar was, legde ze de kam op de oever neer. Niet lang daarna begon het water te kolken vanuit de diepte. Een golf verhief zich, rolde over de oever en sleurde de kam mee de vijver in. Nauwelijks had de kam de bodem bereikt of het wateroppervlak splitste zich in twee en het hoofd van de jager steeg uit het water op. Hij keek zijn vrouw met tranen in de ogen aan, maar zei niets. Op hetzelfde moment kwam er een nieuwe golf aangerold, spoelde over het hoofd van de man en alles was weg, verdwenen, en de vijver lag er weer zo rustig en kalm bij als tevoren. Alleen het gezicht van de maan glansde op het wateroppervlak.

Ontroostbaar keerde de vrouw huiswaarts en in haar droom zag ze opnieuw het hutje van de oude vrouw. De volgende morgen ging ze op weg en klaagde bij de wijze vrouw haar nood. De oude gaf haar een gouden fluit en zei: ‘Wacht tot de maan weer vol is. Ga dan met deze fluit naar de vijver, ga aan de rand van het water zitten en speel een mooi liedje op de fluit. Als het liedje uit is, leg je de fluit in het zand en zie wat er gebeurt.’

De vrouw van de jager deed zoals de oude het haar opgedragen had. Nauwelijks lag de fluit in het zand of vanuit de diepte begon het water weer te kolken. Een grote golf rolde over de rand en sleurde de fluit mee in de vijver. Onmiddellijk daarna spleet het water in twee en kwam niet alleen het hoofd, maar ook de romp van de jager tevoorschijn. Hij strekte zijn armen verlangend naar haar uit, maar een tweede golf kwam aangerold, spoelde over hem heen en zoog hem mee in de diepte.

‘Ach, zo kom ik er niet’, zei de ongelukkige, ‘mijn lieve schat zien en hem dan direct weer kwijtraken, dat helpt me niet vooruit.’ Weer was ze zielsbedroefd, maar voor de derde keer droomde ze en voor de derde keer trok ze naar het hutje. De oude wijze gaf haar een gouden spinnewiel, troostte haar en zei: ‘Het is nog niet gedaan. Wacht maar tot het weer volle maan is, neem dan het spinnewiel, ga ermee bij de vijver zitten en als de spoel vol is, zet dan het spinnewiel aan de rand van het water en zie wat er gebeurt.’

De jagersvrouw deed weer precies wat de oude haar opgedragen had. Zodra de volle maan aan de hemel verscheen, ging ze met het gouden spinnewiel naar de vijver en begon ijverig het vlas te spinnen. Ze spon en spon zonder ophouden, net zolang tot al het vlas op en de spoel vol was. Zodra ze het spinnewiel aan de rand van het water had gezet, begon het water vanuit de diepte weer te kolken, nog heviger dan de vorige keer. Een geweldige golf rolde over de oever en sleurde het spinnewiel mee. Onmiddellijk daarna spoot een hoge waterstraal op met daarin het hoofd van de jager gevolgd door zijn hele lijf tot en met zijn voeten. Snel sprong hij eruit, greep de hand van zijn vrouw en samen renden ze weg. Ze hadden nog maar een klein eindje gelopen toen de hele vijver met een oorverdovend gedruis over het land kolkte. De vluchtelingen zagen de dood al in de ogen toen de jagersvrouw angstig de oude vrouw om hulp riep. Onmiddellijk werd ze in een pad veranderd en hij in een kikker. Ze werden overspoeld, maar het water kon hen nu niet doden. De vloed scheidde hen van elkaar en sleurde hen ver weg, ieder in een andere richting.

Toen het water zich terugtrok en ze beiden weer op het droge kwamen, kregen ze hun menselijke gedaante terug. Maar de een wist niet waar de ander gebleven was. Ze leefden nu te midden van mensen die geen flauw vermoeden hadden vanwaar zij gekomen waren. Hoge bergen en diepe dalen lagen tussen hen beiden. Voor de kost moesten ze alle twee schapen hoeden en jarenlang dreven ze hun kuddes langs velden en wouden en hadden veel verdriet en heimwee.

Eens, toen de lente het jonge groen uit de aarde lokte, weidden ze beiden hun kudde. Het toeval wilde dat ze elkaar tegemoet trokken. Op een berghelling in de verte zag hij een schaapskudde en dreef zijn schapen in die richting. In het dal ontmoetten ze elkaar, maar herkenden elkaar niet. Ze waren wel blij dat ze nu niet meer zo eenzaam waren en dus hoedden ze elke dag samen hun kudde. Ze zeiden niet veel, maar vonden troost bij elkaar. Op een avond – het was volle maan en de schapen sliepen al – haalde de jager zijn fluit uit zijn tas en speelde een mooi, droevig liedje. Toen het lied uit was, zag hij dat de herderin bitter weende. ‘Waarom ween je?’ vroeg hij. ‘Ach,’ zei zij,’ het was op zo’n avond met volle maan dat ik voor het laatst dit liedje op mijn fluit gespeeld heb en het hoofd van mijn liefste uit het water zag rijzen.’ Hij bekeek haar en het was alsof de schellen van zijn ogen vielen. Hij herkende zijn vrouw van wie hij zo veel hield. Zij keek naar hem, en toen het licht van de maan op zijn gezicht viel, herkende ze hem ook. Ze omhelsden en zoenden elkaar innig en of ze gelukkig waren hoef je niet te vragen.

LETTERCOM-BINATIE EI

HET ZEEHAASJE

Grimm 191 Vertaling: Luc Cielen

Er was eens een koningsdochter die hoog onder de tinnen van haar paleis een zaal had met twaalf vensters die uitkeken over alle mogelijke windrichtingen. Van daaruit kon ze haar hele rijk overzien. Uit het eerste venster zag ze alles al veel beter dan andere mensen, uit het tweede nog beter, uit het derde zag ze nog scherper en zo voort tot het twaalfde, van waaruit ze alles zag wat op en onder de aarde was en niets voor haar verborgen bleef. Ze was echter heel trots en duldde niemand boven zich, want ze wou altijd zelf de baas zijn. Nu liet ze omroepen dat degene die met haar wilde trouwen, zich eerst zo goed moest kunnen verstoppen dat ze hem onmogelijk kon vinden. Wie zijn kans wou wagen en door haar gevonden werd, werd onthoofd en zijn hoofd werd op een paal gestoken. Na een tijd stonden er liefst zevenennegentig palen met een hoofd erop voor het paleis en niemand wou het nog proberen. De koningsdochter was daar zeer tevreden mee en dacht: ‘Nu zal ik heel mijn leven lang een vrij mens zijn.’

Op een dag kwamen er drie broers bij haar en zeiden dat ze hun kans wilden wagen. De oudste was zeker van zijn stuk en kroop in een kalkoven. Maar al bij het eerste venster zag ze hem. Ze liet hem eruit halen en het hoofd afhakken. De tweede verstopte zich in de kelder van het kasteel, maar deze zag ze ook al toen ze door het eerste venster keek. En wat moest gebeuren, gebeurde: zijn hoofd ging eraf en kwam op de negenennegentigste paal. Toen kwam de jongste bij haar en vroeg om een dag bedenktijd en zo vriendelijk te zijn hem nog twee kansen te geven mocht ze hem bij zijn eerste poging ontdekken. Mislukte het hem ook de derde keer, dan mocht ze met hem doen zoals ze met de anderen gedaan had. Omdat hij zo knap was en zo ontroerend smeekte, zei ze: ‘Oké, mij goed, maar het zal je toch niet lukken.’

De volgende dag piekerde hij lange tijd hoe en waar hij zich kon verstoppen, maar kon niets bedenken. Dus nam hij om de tijd te verdrijven zijn geweer en ging op jacht. Hij zag een raaf en nam ze op de korrel maar net toen hij wou schieten, riep de raaf: ‘Niet schieten! Ik zal je belonen als je niet schiet!’ Hij liet het geweer zakken, ging verder en kwam bij een meer waar hij een grote vis zag, net op het moment dat hij uit de diepte naar boven gezwommen kwam. Hij legde aan, maar de vis riep: ‘Niet schieten! Ik zal je belonen als je niet schiet!’ Hij liet de vis weer onderduiken, ging verder en kwam een mankende vos tegen. Hij schoot, maar miste en de vos riep: ‘Kom liever hier en haal de doorn uit mijn poot.’ Hij deed het maar wou meteen daarna de vos toch nog doodschieten en hem de huid afstropen, maar de vos riep: ‘Niet doen! Ik zal je belonen als je het niet doet!’ De jongen liet de vos lopen en omdat het intussen avond was geworden, ging hij naar huis.

De volgende dag moest hij zich verstoppen, maar hoe hij zich ook het hoofd daarover brak, hij wist niet waar. Dus liep hij maar het bos in en kwam bij de raaf en zei: ‘Ik heb je in leven gelaten, geef mij eens goede raad. Waar zou ik me kunnen verstoppen zodat de koningsdochter me niet vindt.’ De raaf liet zijn kop zakken en dacht diep na. Na een tijd zei hij: ‘Ik heb het gevonden!’ Hij haalde een ei uit zijn nest, brak het in twee en liet de jongen erin kruipen. Dan maakte hij het ei weer dicht en ging erop zitten. Toen de koningsdochter door het eerste venster keek zag ze hem niet. Ook door het tweede en derde en elk volgend venster kon ze hem niet vinden en pas toen ze door het elfde venster keek, zag ze hem. Ze liet de raaf doodschieten en het ei uit het nest halen, openbreken en de jongen eruit halen. Ze zei: ‘Eén kans heb je nu gehad, als je het de volgende keer niet beter doet, ga je eraan.’

De volgende dag liep hij naar het meer, riep de vis en zei: ‘Ik heb je in leven gelaten, geef mij nu eens goede raad. Waar zou ik me kunnen verstoppen zodat de koningsdochter me niet vindt.’ De vis dacht lang na en tenslotte riep hij: ‘Ik weet het! Je mag je in mijn buik verstoppen.’ Hij slokte de jongen op en dook in het water tot diep op de bodem van het meer. De koningsdochter keek door het eerste, het tweede en elk volgend venster. Toen ze door het elfde venster keek en hem nog niet zag, vreesde ze dat ze hem niet zou vinden. Pas toen ze door het twaalfde venster keek, zag ze hem. Ze liet de vis vangen en opensnijden en de jongen kwam tevoorschijn. Je kunt je wel inbeelden hoe hij ellendig hij zich nu voelde. De koningsdochter zei: ‘Twee kansen heb je nu gehad. De volgende keer ga je eraan en komt je hoofd op de honderdste paal.’

De laatste dag trok de jongen met een klein hartje erop uit en kwam in de velden de vos tegen. ‘Jij weet alle schuilhoekjes,’ zei hij, ‘en ik heb je in leven gelaten, geef me nu eens goede raad. Waar zou ik me kunnen verstoppen zodat de koningsdochter me niet vindt.’ ‘Oei, dat zal niet gemakkelijk zijn,’ antwoordde de vos en trok een bedenkelijk gezicht. Maar uiteindelijk riep hij: ‘Ik weet het! Kom mee!’ Hij nam de jongen mee naar een bron, sprong erin en kwam er weer uit als een marktkramer die handelde in dieren. De jongen moest nu ook in het water duiken en kwam eruit als een klein zeehaasje. De marktkramer trok naar de stad en had veel bekijks met het leuke beestje. Zelfs de koningsdochter kwam kijken en omdat ze direct verslingerd was aan dat schattige diertje, kocht ze het en gaf de marktkramer een grote som geld. Net voor hij het zeehaasje aan de koningsdochter gaf, fluisterde hij: ‘Als de koningsdochter door de vensters gaat kijken, verberg je dan snel onder haar vlecht.’

Toen het uur aangebroken was om te gaan zoeken, ging de prinses naar de zaal met de twaalf vensters. Ze keek door het eerste, tweede, derde en zo verder tot het elfde venster en zag de jongen niet. Toen ze zelfs door het twaalfde venster hem niet vond, werd ze zo door angst overvallen en werd  ze zo woedend dat ze het venster met een geweldige klap dichtsloeg, zodat al het glas in de vensters in duizend stukken sprong en het hele paleis op zijn grondvesten daverde.

terwijl ze naar beneden ging, voelde ze het zeehaasje onder haar vlecht zitten. Ze pakte het, smeet het op de grond en riep: ‘Uit mijn ogen!’ Het zeehaasje rende naar de marktkramer en beiden haastten zich naar de bron, doken erin en kregen hun ware gedaante terug. De jongen bedankte de vos en zei: ‘De raaf en de vis zijn sukkels in vergelijking met jou. Jij bent baas boven baas, dat is waar!’

De jongen ging rechttoe rechtaan naar het paleis. De koningsdochter stond hem al op te wachten en aanvaardde haar lot. Ze hielden bruiloft en hij werd koning en baas over het hele rijk. Nooit verklapte hij haar waar hij zich die derde keer verstopt had en zij dacht dat hij dat helemaal zelf had gevonden en kreeg daardoor veel respect voor hem. Ze dacht: Die kan meer dan jij!’

LETTERCOM-BINATIE IJ

IJZERHANS

Grimm 136 Vertaling: Luc Cielen

Er was eens een koning wiens paleis in een groot woud met allerlei soorten wild lag. Op een keer stuurde hij een jager het bos in om een ree te schieten, maar de jager kwam niet terug. ‘Misschien is hij verongelukt,’ zei de koning en stuurde de volgende dag twee andere jagers erop uit om hem te zoeken; maar ook die kwamen niet terug. De derde dag liet hij al zijn jagers bij zich komen en zei: ‘Speur het hele woud af en kom niet terug voor je ze alle drie gevonden hebt!’ Maar ook deze jagers keerden niet terug en de meute honden die ze meegenomen hadden was verdwenen. Van dan af durfde niemand nog het woud in en werd het er akelig stil en verlaten. Af en toe zag men wel eens een eenzame arend of havik over het bos vliegen. Dat duurde zo vele jaren, tot er zich op een dag een vreemde jager bij de koning meldde. Hij vroeg of hij in dienst kon komen en bood zich aan om naar het gevaarlijke woud te gaan. De koning wilde er niet van weten en zei: ‘Het is daar niet veilig en ik vrees dat het jou niet beter zal vergaan als de anderen. Je kom vast en zeker niet meer terug.’ De jager antwoordde: ‘Sire, ik waag het, op eigen risico, en angst ken ik niet.’ De jager vertrok met zijn hond naar het woud en het duurde niet lang of de hond kwam wild op het spoor en ging erachteraan. Nauwelijks had hij enkele passen gezet of hij stond voor een diepe poel en kon niet verder. Een arm kwam uit het water, greep de hond en trok hem in de poel. Toen de jager dit zag, liep hij terug om hulp te gaan halen. Drie mannen met emmers keerden met hem terug naar de poel en schepten hem leeg. Toen ze de bodem zagen, vonden ze daar een wildeman wiens lijf zo bruin was als verroest ijzer. Zijn haar hing over zijn gezicht tot aan zijn knieën. Ze bonden hem met touwen vast en namen hem mee naar het slot. Iedereen kwam stomverbaasd naar de wildeman kijken. De koning liet hem opsluiten in een grote ijzeren kooi op de binnenplaats en verbood op straffe des doods de deur ervan te openen en de koningin moest de sleutel bewaren. Van dan af kon iedereen weer veilig en wel naar het bos.

Het acht jaar oude zoontje van de koning speelde op de binnenplaats en zijn gouden bal rolde in de kooi. De jongen liep er naartoe en zei tegen de wildeman: ‘Geef mijn bal terug!’ ‘Ja,’ zei de man, maar dan moet je eerst de deur opendoen.’ ‘Nee,’ zei de jongen, ‘dat doe ik niet want mijn vader heeft dat verboden,’ en liep weg. De volgende dag kwam hij weer bij de kooi en eiste zijn bal terug. De wildeman zei: ‘Doe de deur open!’ Maar de jongen deed het niet. De derde dag was de koning op jacht en kwam de jongen weer bij de kooi en zei: ‘Ook al zou ik het willen, ik kan de deur niet openen, want ik heb de sleutel niet en ik weet niet waar die is.’ Daarop zei de wildeman: ‘Hij ligt onder het hoofdkussen van je moeder. Ga hem maar halen.’ De jongen, die zo graag zijn bal terug wou, zette alle bezwaren aan de kant en liep de sleutel halen. De deur ging moeilijk open en zijn vinger geraakte klem. Toen ze dan eindelijk toch openging, sprong de wildeman uit de kooi, gaf hem zijn gouden bal en ijlde weg. Maar de jongen kreeg schrik en riep hem na: ‘Hé, wildeman, niet weglopen, anders krijg ik slaag!’ De wildeman keerde om, tilde hem op, zette hem op zijn schouders en verdween met grote passen in het woud. Toen de koning thuiskwam zag hij dat de kooi leeg was en dat de deur openstond en vroeg aan de koningin wat er gebeurd was. Maar zij wist van niets, liep naar haar kamer om de sleutel te halen, maar vond hem niet. Ze riep haar zoontje, maar die was nergens te bespeuren. De koning stuurde daarop mensen uit om hem te gaan zoeken in de wijde omgeving, maar ze konden hem nergens vinden. Toen kon hij wel raden wat er gebeurd was en er heerste grote verslagenheid en droefheid aan het koninklijk hof.

Toen de wildeman in het duistere woud was aangekomen, nam hij de jongen van zijn schouders en zei tegen hem: ‘Je vader en je moeder zul je nooit meer terugzien, want je zal vanaf nu bij mij blijven. Jij hebt mij bevrijd en ik heb ook wel met je te doen. Als je goed naar me luistert en doet wat ik zeg, zul je het naar je zin hebben. Ik heb meer schatten en goud dan eender wie ter wereld.’ Hij maakte voor de jongen een bed van mos waarop hij die nacht sliep. De volgende morgen nam de wildeman hem mee naar een waterput en zei: ‘Kijk, het water in deze gouden bron is zo helder als kristal. Jij moet hier blijven en de wacht houden en zien dat er niets in het water valt, want dan is het vervuild. Ik kom iedere avond kijken of je mijn bevel goed opgevolgd hebt.’ De jongen ging aan de rand van de put zitten en zag nu eens een gouden vis, dan weer een gouden slang in het water en lette goed op dat er niets in het water viel. Toen hij daar zo zat, voelde hij de pijn aan zijn vinger zo hevig dat hij zonder nadenken de vinger in het water stak. Snel trok hij hem er weer uit, maar te laat; zijn vinger was helemaal verguld en hoe hard hij ook wreef en schrobde, het goud ging er niet meer af. Die avond kwam IJzerhans bij hem en vroeg: ‘Wat is er met de gouden bron gebeurd?’ ‘Niets, helemaal niets,’ antwoordde de jongen en hield zijn vinger achter zijn rug. Maar de man zei: ‘Je hebt je vinger in het water gedoopt. Deze keer zal ik het zo laten, maar o wee, als je nog eens iets in het water laat vallen.’

De volgende morgen heel vroeg zat hij weer op wacht bij de bron. Weer voelde hij de pijn in zijn vinger en wreef ermee door zijn haar. Jammer genoeg viel daarbij één haartje in het water. Snel viste hij het haar eruit, maar te laat: het was helemaal verguld. Toen IJzerhans terugkwam, wist hij al wat er gebeurd was. ‘Je hebt een haar in het water laten vallen,’ zei hij, ‘nog één keer zal ik het door de vingers zien, maar als het een derde keer gebeurt, dan is de bron om zeep en mag je niet meer bij mij blijven.’

De derde dag zat de jongen weer bij de put en deed alle moeite van de wereld om de vinger die zo zeer deed stil te houden. Maar hij begon zich te vervelen. Hij boog zich over het water waarin zijn gezicht weerspiegelde en boog zich dieper en dieper om het beter te kunnen zien en recht in zijn ogen te kunnen kijken. Maar daarbij viel zijn lange haar over zijn schouders en raakte het water. Geschrokken sprong hij op, maar te laat; al het haar op zijn hoofd was verguld en glansde als de stralende zon. Hij knoopte zijn zakdoek rond zijn hoofd zodat de man er niets van zou merken. Maar toen IJzerhans aankwam, wist hij alles al en zei: ‘Maak het doek om je hoofd maar los.’ De jongen deed het en zijn gouden haardos golfde tevoorschijn. Hoezeer hij zich nu ook verontschuldigde, het hielp niet. ‘Je hebt de proef niet doorstaan, dus kun je niet langer hier blijven. Trek de wijde wereld in, daar zul je ervaren hoe het is om arm te zijn. Maar omdat je in je hart wel een goede jongen bent en ik het goed met je voorheb, zal ik je één gunst toestaan. Als je ooit in de problemen komt, kom dan naar het woud en roep: ‘IJzerhans!’ Dan zal ik je onmiddellijk te hulp schieten, want ik heb heel veel macht, meer dan je denkt, en goud en zilver heb ik in overvloed.

De koningszoon verliet het bos en zwierf over gebaande en ongebaande wegen, altijd maar rechtdoor tot hij bij een grote stad kwam. Hij probeerde aan werk te geraken, maar kon niets vinden omdat hij ook niets geleerd had waarmee hij de kost kon verdienen. Ten slotte ging hij naar het slot van de koning en vroeg of hij daar van dienst kon zijn. De mensen aan het hof hadden geen idee waarmee hij hen kon helpen, maar omdat ze hem een charmante jongen vonden, mocht hij blijven. Ten slotte bood de kok hem een baantje aan: hij mocht hout en water aandragen en de as van het kookvuur bijeenvegen. Op een keer, toen de kok niemand anders ter beschikking had, mocht de jongen het eten naar de koninklijke tafel dragen. Omdat hij zijn gouden haar niet wilde tonen, hield hij zijn hoedje op. De koning vond dit hoogst onbeleefd en had het nog niet eerder meegemaakt. Hij zei: ‘Je komt niet aan de koninklijke dis met je hoed op. Zet je hoed af!’ ‘Ach sire,’ zei de jongen, ‘dat doe ik liever niet, want mijn hoofd zit onder de schurft.’ Toen moest de kok komen. De koning schold hem uit omdat hij zo’n jongen in dienst genomen had en verplichtte hem om hem onmiddellijk te ontslaan. Maar de kok had medelijden met de jongen en ruilde hem met de tuinknecht.

Nu moest de jongen in de tuin werken: bloemen, groente en kruiden planten en water geven; hakken en spitten en wind en slecht weer verduren. Eens, het was zomer, was hij alleen in de tuin aan het werk. Omdat het erg warm was, zette hij zijn hoedje af om het wat frisser te hebben. De zon scheen op zijn gouden haar dat zo glansde en flonkerde dat de stralen tot in de kamer van de koningsdochter schoten. Zij sprong op om te zien vanwaar ze kwamen. Toen zag ze de jongen in de tuin en riep: ‘Jongen, breng me eens een ruiker bloemen!’ Snel zette hij zijn hoedje weer op, plukte her en der wat wilde veldbloemen en bond ze bijeen tot een ruiker. Toen hij daarmee de trappen van het paleis opliep, kwam de tuinman hem tegen en zei: ‘Hoe haal je het in je hoofd om de prinses een bussel onkruid te brengen? Haal snel andere bloemen en pluk de mooiste en zeldzaamste die je kunt vinden.’ ‘Maar nee,’ zei de jongen, ‘wilde bloemen ruiken veel beter, de prinses zal er heel blij mee zijn.’ Toen hij op haar kamer kwam, zei de koningsdochter: ‘Zet je hoedje af, het past niet dat je je hoed ophoudt als je bij mij komt.’ Maar hij antwoordde weer: ‘Dat doe ik liever niet, want mijn hoofd zit onder de schurft.’ Ze rukte echter zijn hoedje van zijn hoofd, waarbij het gouden haar over zijn schouders golfde; het was prachtig om te zien. Hij wilde wegrennen, maar zij hield hem bij zijn arm en gaf hem een handvol dukaten. Hij nam ze mee, maar omdat hij niet om geld gaf, schonk hij ze aan de tuinman en zei: ‘Geef ze maar aan je kinderen, die kunnen er mee spelen.’ De volgende dag riep de koningsdochter nog eens om een ruiker veldbloemen te brengen. Toen hij ermee op haar kamer kwam, wilde ze weer zijn hoed afrukken, maar hij hield het met twee handen vast. Hij kreeg weer een handvol dukaten die hij meenam en aan de tuinman gaf voor zijn kinderen. De derde dag gebeurde weer hetzelfde: de prinses kreeg zijn hoed niet te pakken en hij wou haar geld niet voor zich houden.

Niet lang daarna geraakte het land betrokken in een oorlog. De koning trommelde zijn soldaten op maar wist niet of hij de vijand, die oppermachtig was en over een enorm leger beschikte, het hoofd zou kunnen bieden. Toen zei de tuinknecht: ‘Ik ben groot genoeg om mee ten oorlog te trekken, geef mij een paard!’ De soldaten lachten en zeiden: ‘Als we vertrokken zijn, ga dan maar een paard uit de stal halen, we zullen er eentje voor jou achterlaten.’ Toen ze weg waren, haalde hij het paard van stal; het ging mank aan één voet en hinkte, hikkeldepikkel, hikkeldepikkel. Toch besteeg hij het en reed naar het donkere woud. Toen hij bij de bosrand kwam, riep hij zo luid dat zijn stem door het hele woud galmde: ‘IJzerhans! IJzerhans! IJzerhans!’ Onmiddellijk verscheen de wildeman en vroeg: ‘Wat wil je?’ ‘Ik wil graag een sterk strijdros om ten oorlog te trekken.’ ‘Het komt eraan en nog meer dan dat.’ De wildeman verdween weer in het bos en kort daarop kwam een stalknecht met een prachtig paard aangelopen; het paard snoof en was amper in toom te houden. Erachteraan marcheerde een grote krijgsmacht, helemaal geharnast en hun blinkende zwaarden bliksemden in de zon. De jongen gaf zijn kreupele knol aan de stalknecht, besteeg het strijdros en reed aan het hoofd van de legerschaar weg. Toen hij bij het slagveld kwam, zag hij dat een groot deel van het koningsleger gesneuveld was, en wat ervan overbleef wou op de vlucht slaan. De jongen stortte zich met zijn geharnaste leger in de strijd; ze joegen als een wervelstorm door de gelederen van de vijand en al wie het gevecht met hen aanging, werd gedood. De vijand sloeg op de vlucht, maar de jongen en zijn manschappen zetten de achtervolging in en sloegen er zo lang op los tot niemand overbleef. In plaats van terug te keren naar de koning, leidde hij zijn leger langs omwegen terug naar het zwarte woud en riep: ‘IJzerhans!’ ‘Wat wil je?’ vroeg de wildeman. ‘Ik breng je strijdros en je legerschaar terug en mag ik mijn knol op drie benen terug hebben?’ Zo gebeurde en hij reed naar het koningsslot terug op zijn manke knol. Toen de koning met zijn manschappen terugkwam bij zijn kasteel, liep zijn dochter hem tegemoet om hem geluk te wensen met zijn overwinning. ‘Ik ben het niet die de overwinning heeft behaald,’ zei hij, ‘maar een vreemde ridder met zijn leger die mij te hulp kwam, bezorgde ons de overwinning.’ De koningsdochter wilde graag weten wie die vreemde ridder was, maar de koning wist het niet en zei: ‘Hij is achter de vijand aangegaan en ik heb hem niet meer teruggezien.’ Toen ging ze haar licht opsteken bij de tuinman, maar die lachte en zei: ‘Die jongen is zopas teruggekomen op zijn pikkelpaard en iedereen lachte hem uit en spotte met hem: ‘Daar komt onze hikkeldepikkel aan.’ En ze vroegen hem: ‘Achter welke haag heb jij intussen liggen maffen?’ Maar hij antwoordde: ‘Lachen jullie maar. Ik heb het meeste werk gedaan en zonder mij zouden jullie verloren hebben.’ Toen lachten ze nog meer.’

De koning zei tegen zijn dochter: ‘Ik zal een groot tornooi houden dat drie dagen gaat duren, en jij moet als trofee een gouden appel gooien. Misschien komt de onbekende ridder opdagen.’ Toen de plannen voor het tornooi bekendgemaakt waren, ging de jongen naar het woud en riep: ‘IJzerhans!’ ‘Wat wil je?’ vroeg hij. ‘Ik wil de gouden appel van de koningsdochter vangen.’ ‘’t Is alsof je hem al hebt,’ zei IJzerhans, ‘maar je krijgt van mij ook nog een rood harnas en een fier vospaard om op te rijden.’ Toen de dag van het tornooi aanbrak, kwam de jongen op zijn vos aandraven, stelde zich tussen de andere ridders op en niemand herkende hem. De koningsdochter trad naar voren en wierp haar gouden appel. Niemand slaagde erin de appel te vangen, behalve de jongen en zodra hij de bal had, ging hij ervandoor. De tweede dag van het tornooi had IJzerhans hem een wit harnas en een schimmel gegeven. Weer ving hij de appel en ging er zonder dralen vandoor. De koning werd boos en zei: ‘Dit is niet volgens de regels van het spel. Hij moet naar mij toekomen en me zijn naam geven.’ Hij gaf nu het bevel dat, als de ridder de volgende dag weer de appel ving, iedereen achter hem aan moest gaan. Als hij niet vrijwillig terug wilde komen, moesten ze hem verwonden met hun zwaard of speer. De derde dag van het tornooi kreeg de jongen van IJzerhans een zwart harnas en een zwart paard. Ook nu weer ving hij de gouden appel. Toen hij ervandoor ging, reden de soldaten van de koning achter hem aan en een van hen zat hem zo dicht op de hielen dat hij hem met de punt van zijn zwaard kon verwonden. Hij ontsnapte, maar zijn paard maakte zo’n geweldige sprong dat hij zijn helm verloor en iedereen zijn gouden haar kon zien. De soldaten keerden terug naar de koning en vertelden hem wat er gebeurd was en wat ze gezien hadden.

De volgende dag informeerde de koningsdochter bij de tuinman naar de jongen. ‘Hij werkt in de tuin. Het is wel een rare kerel. Hij is naar het tornooi geweest en kwam pas gisteravond terug. Hij heeft mijn kinderen ook de drie gouden appels laten zien die hij gewonnen had.’ De jongen moest nu bij de koning komen en hield zijn hoedje op, maar de koningsdochter ging stil naar hem toe en trok het hoedje af, zodat zijn gouden haar weer over zijn schouders golfde. Dat was zo mooi dat iedereen er met open mond naar staarde. ‘Was jij de ridder die iedere dag op het tornooi was, iedere keer in een andere kleur en die de drie gouden appelen opgevangen heeft?’ vroeg de koning. ‘Ja,’ antwoordde hij, ‘en hier zijn de appelen,’ terwijl hij ze uit zijn zak haalde en aan de koning gaf. ‘Als je nog meer bewijs wil, zal ik je de wonde laten zien die een van je soldaten me heeft toegebracht toen ze mij achtervolgden. Maar ik ben ook de ridder die u de overwinning op uw vijanden heeft bezorgd.’ ‘Als jij dat allemaal kunt, dan ben jij beslist geen tuinknechtje. Zeg me eens, wie is je vader?’ ‘Mijn vader is een machtige koning en goud heb ik meer dan genoeg.’ ‘Ik zie wel,’ zei de koning, ‘dat ik je veel dank verschuldigd ben. Wat kan ik voor je doen?’ ‘Geef me je dochter tot vrouw,’ antwoordde de jongen. De koningsdochter moest lachen en zei: ‘Die laat er ook geen gras over groeien. Maar ik had al aan zijn gouden haar gezien dat hij geen tuinknechtje was.’ Ze ging naar hem toe en gaf hem een klinkende zoen. Op het bruiloftsfeest dat kort daarna werd gegeven, kwamen ook zijn vader en moeder, die zielsgelukkig waren, want ze hadden alle hoop om hun zoon terug te zien al opgegeven. Toen iedereen aan de feesttafel zat, zweeg opeens de muziek, de deur ging open en een fiere koning trad binnen met heel zijn gevolg. Hij ging naar de jonge koning toe, omhelsde hem en zei: ‘Ik ben IJzerhans en was in een wildeman betoverd. Al mijn schatten zullen voortaan de jouwe zijn.’

LETTERCOM-BINATIE AU

DE BLAUWE VLAM

Andersen 1 (De tondeldoos)

Grimm 116 Vertaling: Luc Cielen

Er was eens een soldaat die zijn koning vele jaren lang trouw gediend had. Toen de oorlog ten einde liep en hij tal van wonden had opgelopen, en daarom niet langer in dienst kon blijven, zei de koning tegen hem: ‘Je mag naar huis, ik heb je niet meer nodig. Loon ga ik je niet meer geven, want alleen wie in dienst is, krijgt geld.’ Toen ging de soldaat weg en omdat hij niet wist van welk hout pijlen te maken zwierf hij maar rond. Bezorgd ging hij op pad, liep de hele dag door en kwam ’s avonds in een groot bos. Toen het pikkedonker was geworden, zag hij in de verte een lichtje. Hij liep er naartoe en kwam bij een huis waarin een oude heks woonde. ‘Wil je me een bed en wat te eten en te drinken geven?’ vroeg hij, ‘ik ga bijna dood van honger en dorst en val om van de slaap.’ ‘Hoho!’ antwoordde de heks, ‘wie wil er nu wat geven aan een afgedankte soldaat? Maar luister: ik heb medelijden met je, je mag binnenkomen als je doet wat ik van je vraag.’ ‘Wat verlang je dan van me?’ vroeg de soldaat. ‘Dat je morgen mijn tuin omspit,’ antwoordde de oude vrouw. De soldaat ging akkoord en de volgende dag zwoegde hij met alle kracht die hij had, maar kreeg de tuin pas laat op de avond omgespit. ‘Ik zie wel dat je vandaag niet verder kunt trekken,’ zei de heks, ‘dus mag je nog een nacht hier blijven op voorwaarde dat je me morgen een vracht hout klieft en klein hakt.’ De soldaat had de hele volgende dag tot het donker was nodig om het hout te hakken en de heks stelde voor om nog een nacht te blijven. ‘Voor morgen heb ik slechts een kleine opdracht voor je,’ zei de heks. ‘Achter het huis is er een oude waterput. Mijn lamp is erin gevallen. Ze brandt met een blauwe vlam die nooit uitgaat. Ik zou graag hebben dat je ze eruit haalt.’ De volgende dag bracht de heks hem naar de waterput en liet hem in een mand naar beneden. Hij vond al snel de lamp met de blauwe vlam en deed teken dat hij weer uit de put wilde. Ze trok hem omhoog en toen hij vlak bij de rand gekomen was, stak zij haar hand uit en wilde de lamp van hem afnemen. ‘Nee!’ zei hij, want hij raadde al wat ze van plan was, ‘ik geef je de lamp pas als ik weer met mijn twee voeten op de grond sta.’ De heks werd woedend, liet hem weer naar beneden zakken en ging weg.

De arme soldaat viel, gelukkig zonder zich zeer te doen, op de natte bodem van de put. De blauwe vlam bleef branden, maar wat hielp hem dat? Hij zag wel in dat hij hierbeneden van honger en dorst zou omkomen. Zo zat hij daar een tijdlang heel terneergeslagen naar de lamp te staren. Toevallig voelde hij in zijn zak zijn pijp die nog halfvol tabak zat. Dit zal mijn laatste pleziertje zijn, dacht hij terwijl hij de pijp uit zijn zak haalde. Hij stak ze op aan de blauwe vlam en begon te roken. In de rook die omhoog kringelde verscheen er plots een klein zwart mannetje dat vroeg: ‘Meester, wat beveel je me?’ ‘Wat moet ik jou bevelen?’ antwoordde de soldaat stomverbaasd. ‘Ik moet alles doen wat je me opdraagt,’ zei het mannetje. ‘Goed dan,’ zei de soldaat, ‘help me dan eerst en vooral maar uit deze put.’ Het mannetje nam de soldaat bij de hand en leidde hem door een onderaardse gang. De soldaat vergat gelukkig de lamp met de blauwe vlam niet mee te nemen. Het mannetje liet hem onderweg al de schatten zien die de heks verzameld en daar verstopt had en de soldaat nam zo veel goud mee als hij dragen kon. Toen ze boven gekomen waren zei de soldaat: ‘Ga nu de heks pakken, bind ze vast en breng ze naar de rechtbank.’ Niet lang daarna kwam ze gezeten op een wilde zwarte kater met verschrikkelijk gekrijs zo snel als de wind voorbijgereden. Nog even later verscheen het mannetje weer en zei: ‘Het is gebeurd zoals je gevraagd hebt; de heks hangt al aan de galg te bengelen. Wat moet ik nu doen, meester?’ ‘Op dit moment niets,’ antwoordde de soldaat, ‘ga maar naar huis, maar wees stand-by voor als ik je nodig heb.’ ‘Dat is niet nodig,’ zei het mannetje, ‘als je je pijpt aan de blauwe vlam opsteekt, kom ik onmiddellijk naar je toe.’ Daarop verdween het.

De soldaat keerde naar de stad terug vanwaar hij gekomen was. Hij logeerde in de beste herberg, liet zich chique kleren maken en gaf de waard bevel om zijn kamer zo mooi in te richten als enigszins mogelijk was. Toen alles klaar was en de soldaat zijn intrek genomen had, riep hij het zwarte mannetje en zei: ‘Ik heb de koning altijd trouw gediend, maar hij heeft me ontslagen waardoor ik honger heb moeten lijden. Nu wil ik me op hem wreken.’ ‘Wat moet ik doen?’ vroeg het mannetje. ‘Als vanavond laat de koningsdochter in bed ligt, breng haar dan terwijl ze slaapt naar hier. Zij moet mijn meid zijn.’ Het mannetje zei: ‘Voor mij is dat maar een klusje, maar voor jou is het een riskant gedoe, want als dit uitkomt, heeft je laatste uur geslagen.’ Klokslag middernacht ging de deur van zijn kamer open en het mannetje kwam met de koningsdochter in zijn armen binnen. ‘Aha, daar ben je!’ riep de soldaat, ‘en nu maar snel aan het werk. Haal de bezem en veeg de kamer!’ Toen de prinses daarmee klaar was, riep hij dat ze bij zijn zetel moest komen, stak zijn voeten naar haar uit en zei dat ze zijn laarzen moest uittrekken en poetsen. Ze deed alles zonder tegenstribbelen, zonder iets te zeggen en met de ogen halfdicht. Bij het eerste hanengekraai bracht het mannetje haar terug naar het koninklijk paleis en legde haar weer in bed.

Toen de prinses de volgende morgen opstond, ging ze naar haar vader en vertelde hem welke wonderbare droom ze gehad had: ‘Ik werd zo snel als de bliksem door de straten gedragen en in de kamer van een soldaat gebracht. Daar moest ik zijn meid zijn en al het vuile werk doen, de kamer vegen en zijn laarzen poetsen. Het was maar een droom, maar toch voel ik me zo moe alsof ik het allemaal écht gedaan heb.’ ‘Je droom zou wel eens echt gebeurd kunnen zijn,’ zei de koning, ‘ik geef je de raad om als het nog eens gebeurt en je weer weggevoerd wordt, je zak vol erwten te stoppen. Maar maak eerst een klein gaatje in je zak, dan kunnen de erwten eruit vallen en een spoor vormen op straat.’ Terwijl de koning dit zei, stond het zwarte mannetje onzichtbaar naast hen en hoorde alles. Die nacht, toen hij de koningsdochter weer door de straten droeg, vielen de erwten zoals voorzien een voor een uit de zak, maar ze vormden geen duidelijk spoor op straat omdat het mannetje de straten vooraf vol erwten gestrooid had. De koningsdochter was die nacht weer eens de meid van de soldaat tot aan het eerste hanengekraai.

De volgende morgen stuurde de koning zijn soldaten uit om het erwtenspoor te volgen, maar tevergeefs, overal waren arme kinderen erwten aan het rapen en zeiden: ‘Het heeft vannacht erwten geregend.’ ‘We moeten iets anders verzinnen,’ zei de koning. ‘Weet je wat? Hou je schoenen aan als je vanavond gaat slapen en als je bij de soldaat bent, verstop dan een schoen vóór je terugkomt. Ik zal hem dan wel vinden.’ Het zwarte mannetje hoorde wat ze van plan waren. Toen de soldaat ’s avonds weer vroeg om de prinses te gaan halen, raadde hij het hem af en zei dat hij tegen deze list niet opgewassen was en als de schoen bij hem gevonden werd, zou het hem slecht vergaan. ‘Doe wat ik je zeg,’ zei de soldaat en ook de derde nacht moest de prinses bij hem als meid het vuile werk doen. Maar toen ze teruggebracht werd, verstopte ze snel een schoen onder het bed van de soldaat.

De volgende morgen liet de koning in alle huizen van de stad naar de schoen van zijn dochter zoeken en vanzelfsprekend bij de soldaat gevonden. Op aandringen van het zwarte mannetje was de soldaat de stad uit gevlucht, maar al snel werd hij ingehaald en in de gevangenis gegooid. Bij zijn overhaast vertrek had hij het beste dat hij bezat vergeten: de lamp met de blauwe vlam en zijn goud; hij had slechts één dukaat op zak. Toen hij wat later met kettingen geboeid door het raam van de gevangenis keek, zag hij een vroegere kameraad voorbijkomen. Hij klopte op de tralies en toen zijn kameraad kwam kijken zei hij: ‘Wil je voor mij een klein pakje gaan halen dat ik in de herberg heb laten liggen? Ik geef je een dukaat als je het doet.’ Zijn kameraad liep naar de herberg en keerde terug met het pakje. Zodra de soldaat alleen was, stak hij zijn pijp op en verscheen het zwarte mannetje. ‘Je moet geen schrik hebben,’ zei het mannetje, ‘ga maar mee naar waar ze je brengen en laat alles maar zijn gang gaan, maar vergeet de lamp niet.’ De volgende dag moest de soldaat voor de rechtbank verschijnen en hoewel hij geen enkele overtreding begaan had, veroordeelde de rechter hem toch ter dood. Toen hij weggevoerd werd, smeekte hij de koning om een laatste gunst. ‘Welke gunst verlang je?’ vroeg de koning. ‘Dat ik onderweg nog een pijpje mag roken.’ ‘Voor mijn part mag je er drie roken,’ zei de koning, ‘maar verwacht niet dat ik je laat leven.’ De soldaat haalde de pijp uit zijn zak en stak ze op aan de blauwe vlam. Toen de rook omhoog kringelde verscheen het zwarte mannetje met een knuppel in zijn hand en vroeg: ‘Wat moet ik doen, meester?’ ‘Geef die valse rechter en alle soldaten een flink pak slaag en spaar ook de koning niet die mij zo slecht behandeld heeft.’  Toen ging het mannetje te keer, zigzag gelijk een bliksemschicht en al wie een klap van zijn kluppel kreeg, viel neer en bewoog niet meer. De koning kreeg schrik en begon te jammeren, en om zijn leven te sparen schonk hij de soldaat zijn koninkrijk en kreeg hij de koningsdochter tot vrouw.

LETTERCOM-BINATIE OU

DE GOUDEN KINDEREN

Grimm 85 Vertaling: Luc Cielen

Er waren eens een arme man en een arme vrouw. Ze woonden in een klein hutje en leefden van de visvangst. Bij hen ging het van de hand in de tand. Op een dag gebeurde het dat de man bij het water zat en zijn visnet uitwierp en een gouden vis ving. Toen hij de vis verbaasd aankeek begon de vis te spreken: ‘Hoor eens, visser, als je mij terug in het water gooit, dan maak ik van jouw hutje een prachtig kasteel.’ De visser zei: ‘Wat moet ik met een kasteel terwijl ik amper iets te eten heb?’ De vis antwoordde: ‘Ook daarvoor zal ik zorgen. Er zal een kast in het kasteel zijn; als je die opent, zul je er schotels vol met het lekkerste eten vinden, zoveel je maar wenst. ‘Als het zo zit,’ zei de visser, ‘wil ik wel doen wat je vraagt.’ ‘Ja, maar luister goed,’ zei de vis, ‘er is een voorwaarde aan verbonden. Je mag aan niemand, maar dan ook aan niemand ter wereld, wie het ook mag zijn, verklappen vanwaar je plotse welstand is gekomen. Als je er ook maar één woord over zegt, ben je alles kwijt.

De man wierp de wonderlijke vis terug in het water en ging naar huis. Waar zijn hutje altijd gestaan had, stond nu een groot kasteel. Hij zette grote ogen op, ging naar binnen en zag zijn vrouw, mooi uitgedost, in een prachtige kamer zitten. Ze was zo blij en zei: ‘Lieve schat, hoe is dat allemaal zo plots gekomen? Wat ben ik gelukkig.’ ‘Ja,’ zei de man, ‘ik ben er ook blij mee, maar ik heb geweldig grote honger, is er iets te eten?’ De vrouw antwoordde: ‘Er is niets en ik weet ook niet waar ik hier in dit nieuwe huis iets kan vinden.’ ‘Geen nood,’ zei de man, ‘kijk eens in die grote kast daar. Doe ze eens open.’ Toen ze de kast opentrok zag ze tot haar verbazing taart, vlees, fruit en wijn staan en riep: ‘Wat verlangt mijn hartje nog meer!?’ Ze gingen aan tafel en aten en dronken heerlijk. Toen ze genoeg gegeten hadden vroeg de vrouw: ‘Maar, zeg eens, vanwaar komt al die weelde zo plots?’ ‘Ach,’ antwoordde hij, ‘dat mag je me niet vragen. Ik mag het niet verklappen, want als iemand het te weten komt, zijn we alles kwijt.’ ‘Oké,’ zei ze, ‘als ik het niet mag weten, dan wil het ook niet weten.’ Dat zei ze wel, maar meende ze niet, want het bleef knagen aan haar, dag en nacht. Ze zeurde zolang aan zijn hoofd tot hij het beu was en eruit flapte dat een wonderlijke gouden vis, die hij gevangen had en weer in het water had gegooid, hiervoor gezorgd had. Terwijl hij dit zei verdween het mooie kasteel met de kast en alles erin en zaten ze weer in hun kleine vissershutje.

Nu moest de man weer van voren af aan beginnen, zijn netten mazen en gaan vissen. Toevallig ving hij de gouden vis weer. ‘Hoor eens,’ zei de vis, ‘als je me terug in het water gooit, dan wil ik je nog een keer het kasteel en de kast vol lekkers geven, maar hou je sterk en verklap niet van wie je het gekregen hebt, want dan ben je weer alles kwijt.’ ‘Ik zal goed opletten,’ antwoordde de visser en wierp de vis terug in het water. Toen hij thuiskwam was het er weer net zo heerlijk als tevoren en zijn vrouw liep over van geluk. Maar haar nieuwgierigheid liet haar niet met rust en na een paar dagen begon ze alweer vragen te stellen en wilde ze weten hoe dit in zijn werk gegaan was en hoe hij het klaargespeeld had. Een tijdlang kon de man zijn mond houden, maar op den duur werkte zij hem zo op de zenuwen dat hij het eruit flapte en het geheim verklapte. Op hetzelfde moment was het kasteel weg en zaten ze weer in hun oude hutje. ‘Voilà, daar heb je het,’ zei de man, ‘nu moeten we weer op onze kin kloppen.’  ‘Ach,’ zei de vrouw, ‘rijkdom hoeft voor mij niet als ik niet weet hoe ik eraan gekomen ben; anders heb ik toch geen rust.’

De man ging weer vissen zoals vanouds. Na een tijd, het kon niet missen, haalde hij de gouden vis voor de derde keer boven. ‘Hoor eens, zei de vis, ik merk wel dat ik elke keer opnieuw in jouw netten verzeil. Neem me nu maar mee naar huis en snij me in zes stukken. Twee daarvan geef je aan je vrouw te eten, twee aan je paard en twee stop je in de grond. Het zal je geluk brengen.’ De man nam de vis mee naar huis en deed zoals het hem gezegd was. Uit de twee stukken die hij in de grond gestopt had, groeiden twee gouden lelies; het paard kreeg twee gouden veulens en de vrouw van de visser kreeg een gouden tweeling.

De gouden kinderen werden groot en mooi, de twee veulens werden gouden paarden en de twee gouden lelies bloeiden volop. De jongens zeiden tegen hun vader: ‘Wij willen op onze gouden paarden de wijde wereld intrekken.’ De vader werd heel droef en zei: ‘Ik ga van verdriet omkomen als jullie weggaan en ik niet weet hoe het met jullie gaat.’ Daarop zeiden zij: ‘De twee gouden lelies blijven hier, daaraan kun je zien hoe het met ons gaat: staan ze mooi in bloei, dan zijn we gezond en wel; zijn ze verwelkt, dan zijn we ziek en als ze omvallen zijn we dood.’ Ze reden weg en kwamen bij een herberg waar veel volk bijeen zat. De mensen zagen de twee gouden kinderen aankomen en begonnen hen uit te lachen en te bespotten. Toen een van de broers dat hoorde, schaamde hij zich en wou niet meer verder. Hij keerde om en reed terug naar zijn vader. De andere reed voort en kwam bij een groot woud. Hij wilde erdoor rijden maar de mensen die daar woonden zeiden tegen hem: ‘Doe dat niet want het wemelt er van de rovers. Ze gaan je overvallen en beroven, en als ze merken dat jij en je paard van goud zijn, slaan ze je ongetwijfeld dood.’ Maar hij liet zich niet van de wijs brengen en zei: ‘Ik moet en ik zal erdoor gaan!’ Hij trok een berenvel over zijn eigen kleren en bedekte zijn paard met berenhuiden, zodat er geen spatje goud meer te zien was. Zo reed hij het woud in. Een beetje verder hoorde hij in het struikgewas stemmen. Aan de ene kant hoorde hij: ‘Daar komt iemand!’ en aan de andere kant klonk het: ‘Laat die maar gaan, het is maar een berenman, die is zo arm als een kerkrat, wat moeten we daarmee?’ Zo reed het gouden kind ongedeerd door het bos.

Op een dag kwam hij in een dorp. Daar zag hij een meisje, zo mooi dat hij dacht dat er geen mooiere op de wereld te vinden was. Hij werd smoorverliefd op haar, ging naar haar toe en zei: ‘Ik hou zoveel van je, wil jij mijn vrouw worden?’ Het meisje vond hem ook leuk en zei: ‘Ja, ik wil graag je vrouw zijn en mijn hele leven lang van je houden.’ Dus hielden ze bruiloft en toen het feest op zijn hoogtepunt was, kwam haar vader thuis. Hij was stomverbaasd dat zijn dochter trouwde en vroeg: ‘Waar is de bruidegom?’ De gasten wezen naar de gouden jongen, maar die had zijn berenvel nog om. De vader werd rood van woede en riep: ‘Nooit zal een berenman mijn dochter hebben!’ en wilde de jongen te lijf gaan en doden. Maar de bruid kwam tussenbeide, kalmeerde haar vader en zei: ‘Hij is nu mijn man en ik hou van hem en ik blijf bij hem.’ Maar hij kon het niet uit zijn hoofd zetten en sloop de volgende morgen vroeg heel stil naar de bruidskamer om te zien of de man van zijn dochter toch niet een gemene, verlopen bedelaar was. Toen hij door een kier naar binnen keek, zag hij een wondermooie, gouden man in bed liggen en het berenvel lag op de vloer naast het bed. Haastig verliet hij de kamer en dacht: ‘Al goed dat ik gekalmeerd was, gisteren, anders zou ik een vreselijke misdaad begaan hebben.’

De gouden jongen droomde intussen dat hij op jacht was en een prachtig hert achterna zat. Toen hij wakker werd zei hij tegen zijn bruid: ‘Ik ga op jacht.’ Zij was bang, smeekte hem om thuis te blijven en zei: ‘Een ongeluk is zo snel gebeurd.’ Maar hij stelde haar gerust: ‘Ik moet en ik kan niet anders.’ Hij stond op en reed het woud in. Hij was nog niet ver toen hij een mooi, trots hert zag, net zoals in zijn droom. Hij legde aan en wou schieten, maar het hert verdween met een sprong in de struiken. Hij joeg het na over greppels en grachten en door het struikgewas en voelde de hele dag lang geen vermoeidheid. ’s Avonds was het hert verdwenen en zag hij het niet meer. Terwijl hij zo rondkeek zag hij dat er vlakbij een klein huisje stond waarin een heks woonde. Hij klopte aan en een oud vrouwtje kwam naar buiten en vroeg: ‘Wat doe jij hier zo laat in het bos?’ Hij zei: ‘Heb je soms niet een hert gezien?’ ‘Jawel, antwoordde ze, ‘dat hert ken ik goed genoeg.’ Een hondje dat met haar naar buiten was gekomen blafte tegen de jongen. ‘Wil je wel eens zwijgen, lelijke pad!’ zei de jongen, ‘of ik schiet je een kogel door de kop.’ Daarop riep de heks woedend: ‘Wat?! Wil jij mijn hondje doodschieten!?’ en ze toverde hem om in een steen die daar bleef liggen. Zijn bruid wachtte en wachtte op hem, maar hij kwam niet opdagen en dacht: ‘Er is hem zeker en vast iets overkomen, zoals ik gevreesd had.’

Thuis stond de andere broer bij de gouden lelies toen er plots een omviel. ‘O, lieve hemel,’ zei hij, ‘mijn broer heeft een ongeluk gehad, ik moet weg, misschien kan ik hem nog redden.’ Maar zijn vader zei: ‘Blijf hier, want als ik jou ook nog verlies, wat moet er dan met mij gebeuren?’ Hij antwoordde echter: ‘Ik moet en zal gaan!’ Hij steeg op zijn gouden paard, reed weg en kwam door het woud waar zijn broer een steen geworden was. De oude heks kwam uit haar huisje, sprak hem aan en wilde hem ook omtoveren, maar hij bleef op een veilige afstand van haar en zei: ‘Ik schiet je neer als je mijn broer niet terug levend maakt.’ Met tegenzin raakte ze de steen aan en daar stond de jongen weer levend voor hen. De twee gouden kinderen omhelsden elkaar, kusten elkaar en gaven elkaar een stevige knuffel. Samen reden ze het bos uit, de een naar zijn bruid, de ander naar huis, naar zijn vader. De vader zei: ‘Ik wist al dat je je broer verlost had, want die ene gouden lelie was weer rechtgekomen en bloeide weer.’ Nu leefden ze beiden heel gelukkig en het ging hen goed tot het einde van hun dagen.

LETTERCOM-BINATIE UI

DE UIL

Grimm 174 Vertaling: Luc Cielen

Een paar honderd jaar geleden, toen de mensen nog niet zo slim en geslepen waren als nu, deed zich in een kleine stad een merkwaardige gebeurtenis voor. Toevallig was een van de grootste uilen, een oehoe, ’s nachts vanuit het naburige bos in de schuur van een burger terechtgekomen. Toen het dag werd, durfde hij uit schrik voor de andere vogels, die altijd zo vreselijk beginnen te krijsen als ze hem zien, niet uit zijn schuilhoek komen. Toen de knecht ’s morgens in de schuur kwam om stro te halen, schrok hij geweldig toen hij de uil daar in een hoek zag zitten. Hij rende hals over kop naar zijn baas en vertelde hem dat er een monster, zoals hij nog nooit van zijn leven had gezien, in de schuur zat. Het draaide zijn ogen in zijn kop en was zeker en vast in staat om iemand in één hap te verslinden. ‘Ik ken je wel,’ zei zijn baas, ‘om een merel te vangen, ben je dapper genoeg, maar als je een dooie kip ziet liggen, ga je eerst een stok halen voor je er dichterbij durft te komen. Ik zal zelf maar eens gaan zien wat voor een monster daar zit.’ Hij ging, dapper als hij was, naar de schuur en keek rond. Toen hij het zeldzame en angstwekkende beest met eigen ogen zag, overviel hem een minstens even grote angst als zijn knecht. Met een paar sprongen stond hij weer buiten, liep naar zijn buren en smeekte hen hem te helpen in zijn strijd tegen een onbekend en gevaarlijk beest, dat, als het uit de schuur kwam, wel eens de hele stad in gevaar zou kunnen brengen. Er brak geweldig veel lawaai en geschreeuw los in alle straten van de stad; de burgers kwamen aangelopen met speren, hooivorken, zeisen en bijlen alsof ze een vijandelijk leger tegemoet trokken. Ten slotte kwamen ook de raadsheren met de burgemeester voorop aangerend. Nadat ze zich op de markt in slagorde hadden opgesteld, trokken ze naar de schuur en omsingelden haar. Onmiddellijk ging een van de dappersten naar binnen met zijn speer in de aanslag, maar hij kwam meteen, schreeuwend en bleek van schrik, weer naar buiten gehold en kon geen woord uitbrengen. Nog twee dapperen waagden zich naar binnen, maar het verging hen net als de eerste. Ten slotte trad een grote, sterke kerel, die beroemd was om zijn moed op het slagveld, naar voren en zei: ‘Met naar het beest te kijken zul je het niet verjagen, hier is een heldendaad nodig. Maar ik stel vast dat jullie een stel verwijfde angsthazen zijn en dat niemand de stier bij de hoorns durft te vatten. Hij trok zijn harnas aan en liet zich zijn zwaard en speer aanreiken. Iedereen prees zijn moed, al vreesden velen om zijn leven. De twee poorten van de schuur werden voorzichtig geopend en daar zag men de uil zitten, midden op een grote dwarsbalk. De kerel vroeg om een ladder te brengen en toen hij ze oprichtte en klaarstond om erop te klimmen, riepen allen dat hij zich manhaftig moest gedragen en smeekten de heilige Joris, de drakendoder, om hem te beschermen. Toen de man bijna boven was en de uil, die al in de war was door het geroep van al die mensen, en niet wist waarheen, merkte dat de kerel hem wou grijpen, draaide hij met zijn ogen, zette zijn veren op, sloeg met zijn vleugels, knapte met zijn snavel en riep met schorre stem: ‘Oehoe, oehoe.’ ‘Pak hem! Pak hem!’ riep de massa daarbuiten. Maar de man riep terug: ‘Als je hier in mijn plaats zou staan, zou je niet roepen ‘Pak hem! Pak hem!’ Hij ging nog een sport hoger, maar begon te bibberen en kreeg het zo benauwd dat hij bijna van zijn stokje viel toen hij snel van de ladder afdaalde en naar buiten liep.

Nu was er niemand meer die het gevaar wou trotseren. ‘Dat monster,’ zeiden ze, ‘heeft onze sterkste man, alleen al met zijn gesnap en geblaas vergiftigd en een dodelijke slag toegebracht, moeten wij nu ook ons leven in de waagschaal leggen?’ Ze beraadslaagden: ‘Wat moeten we doen om de stad te redden?’ Zelfs na ampel overleg konden ze niet tot een besluit komen tot uiteindelijk de burgemeester met een oplossing kwam. ‘Naar mijn mening,’ zei hij,’ moeten we de eigenaar uit de stadskas vergoeden voor de schuur en al wat erin ligt met graan, stro en hooi en dan de hele schuur met dat verschrikkelijke beest erbij afbranden. Zo hoeft niemand zijn leven op te offeren. Dit is een ernstig geval en dan mogen we niet krenterig zijn; gierigheid zou een ramp betekenen.’ Iedereen ging met hem akkoord. De schuur werd op de vier hoeken in brand gestoken en met de schuur ging ook de uil in vlammen op. Wie het niet gelooft, moet er maar eens naartoe en het gaan vragen.

LETTERCOM-BINATIES

OEI, AAI en AI

DOORNROOSJE

Grimm 150 Vertaling: Luc Cielen

Heel, heel lang geleden waren er eens een koning en een koningin die elke dag tegen elkaar zeiden: ‘Ach, hadden we toch maar een kindje.’ Maar het kind kwam niet. Op een dag baadde de koningin in de rivier en sprong er een kikker uit het water op de kant die zei: ‘Je wens zal vervuld worden; nog vóór er een jaar om is zul je een dochtertje ter wereld brengen.’

Wat de kikker voorspeld had, gebeurde en de koningin beviel van een meisje, dat zo mooi was dat de koning met zichzelf geen blijf wist van vreugde en daarom een groot feest wilde houden. Hij nodigde niet alleen zijn familie, vrienden en bekenden uit, maar ook de wijze vrouwen zodat ze voor zijn kind lief en goedgezind zouden zijn. Er leefden dertien wijze vrouwen in zijn rijk, maar omdat hij slechts twaalf gouden borden had waaruit ze zouden eten, moest er noodgedwongen één thuisblijven. 

Het werd een prachtig feest en toen het ten einde liep, zegenden de wijze vrouwen het kindje met hun wondergaven: de ene schonk deugd, de andere schoonheid, de derde rijkdom, en zo verder alles wat men maar wensen kan. Toen er elf aan de beurt waren geweest kwam plots de dertiende binnen. Ze wou wraak nemen omdat ze niet uitgenodigd was en zonder ook maar iemand te groeten of aan te kijken, riep ze zo luid ze kon: ‘Als de koningsdochter vijftien jaar is, zal ze zich aan de spoel van een spinnewiel prikken en dood neervallen.’ Zonder verder een woord te spreken draaide ze zich om en verliet de zaal. Iedereen was enorm geschrokken, maar de twaalfde, die nog geen wens had uitgesproken, kwam naar voren en zei: ‘Het zal niet sterven, maar honderd jaar slapen.’

De koning wilde zijn kind tegen het gevaar beschermen en gaf bevel om alle spinnewielen in het hele koninkrijk te verbranden. De goede gaven van de wijze vrouwen waren snel te zien: de koningsdochter was zo mooi, lief, vriendelijk en slim dat iedereen die haar zag, niet anders kon dan van haar te houden. Nu gebeurde het dat op de dag van haar vijftiende verjaardag de koning en de koningin heel even niet thuis waren en het meisje alleen in het paleis was. Ze maakte van de gelegenheid gebruik om het hele slot eens te bekijken. Ze liep door kamers en salons en kwam uit bij een oude toren. Ze beklom de smalle wenteltrap en kwam helemaal boven bij een deurtje. Er zat een verroeste sleutel in het slot en toen ze die omdraaide, ging de deur open. In het kleine kamertje zat een oude vrouw ijverig vlas te spinnen op haar spinnewiel.

‘Dag, moedertje,’ zei de koningsdochter, ‘wat doe jij hier?’ ‘Ik spin,’ zei de oude vrouw en knikte met haar hoofd. ‘Wat is dat voor een ding, dat daar zo lustig heen en weer gaat?’ vroeg het meisje en nam tegelijk de spoel vast want ze wilde ook graag spinnen. Maar op het moment dat ze de spoel aanraakte, ging de toverspreuk van de dertiende vrouw in vervulling en viel ze op het bed dat daar stond in een diepe slaap.

Heel het paleis viel in slaap: de koning en de koningin die pas thuisgekomen waren en net de troonzaal binnengingen vielen in slaap net als al de hovelingen die zich daar bevonden. In de stallen legden de paarden zich te slapen, op de binnenkoer lagen de honden te slapen, op het dak staken de duiven hun kopje onder een vleugel en hun ogen vielen toe; de vliegen sliepen hangend tegen de muren, ja zelfs het flakkerende vuur in de open haard bewoog niet meer en sliep. Het gebraad in de keuken stopte met pruttelen in de pan en de kok die zijn hand opgeheven had om het koksmaatje een draai om zijn oren te geven omdat hij iets misdaan had, bleef roerloos staan en sliep. De wind ging liggen en de bladeren van de bomen voor het slot ritselden niet meer. Rondom het slot begon een doornhaag te groeien die ieder jaar hoger en dichter werd en het hele kasteel omringde en ten slotte zelfs over het kasteel heen woekerde zodat er niets meer van te zien was, zelfs de vlag op de top van de toren verdween onder de haag.

In het land vertelden de mensen elkaar verhalen over het mooie slapende Doornroosje, want zo noemde men de koningsdochter. Van tijd tot tijd kwam er een koningszoon die het verhaal gehoord had en probeerde door de haag in het kasteel te komen. Maar dat was onmogelijk want de doornen haakten zo stevig in elkaar alsof ze handen hadden. De jonge prinsen bleven erin vasthaken, konden zich niet meer losmaken en stierven een pijnlijke dood.

Vele, vele jaren later kwam er weer eens een koningszoon in het land en hoorde een oude man over de doornhaag vertellen. Hij zei dat er een kasteel onder verscholen zat waarin een wondermooie koningsdochter, Doornroosje heette ze, al zeker honderd jaar sliep, en samen met haar ook de koning en de koningin en de hele hofhouding. Hij had ook van zijn grootvader vernomen dat er vele koningszonen geprobeerd hadden door de doornhaag heen te dringen, maar dat ze erin verstrikt geraakt waren en jammerlijk gestorven. Toen zei de jonge prins: ‘Ik heb geen schrik om er naartoe te gaan om dat mooie Doornroosje te zien.’ De oude man raadde het hem af, maar de prins luisterde niet. Nu waren net de honderd jaar voorbij en de dag brak aan waarop Doornroosje wakker zou worden. Toen de koningszoon bij de haag kwam, waren er geen doorns maar mooie grote bloemen die vanzelf uiteen weken en hem ongedeerd doorlieten. Achter hem sloten ze zich weer aaneen. In de stallen zag hij de paarden liggen en op de binnenkoer lagen de honden te slapen. Op het dak zaten de duiven nog steeds met hun kopje onder hun vleugel en toen hij het kasteel binnenging, zag hij de slapende vliegen aan de muur, de kok die zijn hand nog steeds omhooghield om zijn koksmaatje te slaan en de meid die met een zwarte kip op schoot zat om haar te pluimen.

Hij ging verder en zag in de troonzaal de hele hofhouding liggen slapen met de koning en de koningin slapend op hun tronen. Nog verder ging hij en overal waar hij kwam was het zó stil dat hij zijn eigen adem kon horen. Eindelijk kwam hij boven in de toren, duwde de deur open en ging het kleine kamertje in waar Doornroosje lag te slapen. Ze lag daar zo mooi dat hij zijn ogen er niet af kon houden. Hij bukte zich en gaf haar een kus.

Op het moment dat hij haar kuste, werd Doornroosje wakker, opende haar ogen en keek hem liefdevol aan. Toen gingen ze samen naar beneden, waar nu ook de koning en de koningin en de hele hofhouding wakker werden en elkaar met verbaasde blikken aankeken. De paarden in de stallen richtten zich op en schudden zich, de honden op de binnenplaats sprongen op en kwispelden met hun staart. De vliegen kropen verder de muren op, het vuur in de haard flakkerde weer op, het eten in de pan pruttelde voort en de kok gaf zijn koksmaat de klinkende oorveeg waarop hij honderd jaar gewacht had. De jongen huilde en de meid pluimde de kip.

Niet veel later werd de bruiloft van de koningszoon met Doornroosje met pracht en praal gevierd en ze leefden nog lang en gelukkig tot het eind van hun dagen.

LETTERCOM-BINATIES IEUW en EEUW

VAN DE VISSER EN ZIJN VROUW

Grimm 19 Vertaling: Luc Cielen

Er was eens een visser die met zijn vrouw in een klein vissershutje woonde, vlak bij de zee. De visser wierp elke dag zijn hengel uit en viste maar en viste maar en viste maar.

Zo zat hij eens op een dag te hengelen en keek naar het heldere water en keek en keek en keek.

Plots dook de dobber in de diepte en toen de visser de ophaalde, hing er een grote bot aan de haak. De bot zei tegen hem: ‘Hoor eens, vissertje, wil je me laten leven? Ik ben geen echte bot, maar een betoverde prins. Aan mij heb je niets als je me doodt, want je zal me niet lekker vinden. Gooi me maar terug in het water en laat me daar maar zwemmen.’ ‘Wel, wel, wel,’ zei de visser, ‘je bent wel erg spraakzaam. Zo veel woorden waren nu ook niet nodig, want een bot die kan praten, die zou ik sowieso terug in het water gooien.’ Daarmee wierp hij de bot weer in het water. De bot dook snel naar de bodem en liet een lange streep bloed achter. Toen stond de visser op en ging naar zijn vrouw in het hutje.

 ‘Wel, man,’ zei de vrouw, ‘heb je vandaag niets gevangen?’ ‘Nee,’ zei de visser. ‘Ik had een bot gevangen, maar hij vertelde dat hij een betoverde prins was en daarom heb ik hem terug in het water gegooid.’ ‘Heb je dan geen wens gedaan?’ vroeg de vrouw. ‘Nee,’ zei de man, ‘wat zou ik wel moeten wensen?’ ‘Dat is jammer,’ zei de vrouw, ‘het is toch om misselijk van te worden hier in zo’n klein hutje te moeten wonen: het stinkt hier en ik vind het akelig. Je had toch minstens een klein huisje voor ons kunnen wensen. Ga terug, roep de bot en zeg hem dat we graag een klein huisje willen. Ik ben er zeker van dat hij dat voor ons doet.’ ‘Ach,’ zei de man, ‘moet ik echt teruggaan?’ ‘Natuurlijk wel,’ zei de vrouw, ‘Je hebt hem gevangen en weer vrijgelaten. Hij gaat dat zeker doen, ga maar gauw!’ De man had nog steeds geen zin, maar wilde zijn vrouw niet teleurstellen en liep terug naar het strand.

Toen hij daar aankwam, zag het water geelgroen en goor en was helemaal niet meer zo helder als tevoren. De meeuwen vlogen rustig heen en weer over het strand en de zee. Hij ging aan de rand van het water staan en riep:

‘Mannetje, mannetje, Timpe Tee,

botje, botje in de zee,

ach, mijn vrouwtje Ilsebil,

wil iets anders dan ik wil.’

De bot kwam aangezwommen en vroeg: ‘Wat wil ze dan?’ ‘Ach,’ zei de man, ‘Ik had je gevangen en nu zegt mijn vrouw dat ik een wens had mogen doen. Ze wil niet meer in ons hutje wonen, ze zou graag een huisje hebben.’ ‘Ga maar naar huis,’ zei de bot, ‘ze heeft het al.’

De man ging naar huis. Zijn vrouw zat niet meer in het kleine hutje; in de plaats daarvan stond er een huisje en zijn vrouw zat op een bank bij de voordeur. De vrouw nam hem bij de arm en zei: ‘Kom eens binnen kijken, het is toch veel beter zo.’ Ze gingen naar binnen. Het huisje bestond uit een kleine voorkamer, een woonkamer en een opkamertje waarin hun bedden stonden; er was een keuken en een eetkamer; alles voorzien van het beste gereedschap uit tin en koper en al wat er in huis nodig is, en alles was om ter mooist. Achter het huis was een klein neerhof met kippen en eenden en een kleine tuin met groentebedden en fruitbomen. ‘Zie,’ zei de vrouw, ‘is dat niet mooi?’ ‘Jawel,’ zei de man, ‘zo moeten we het houden om lekker knus te leven.’ ‘Dat valt nog te bezien,’ zei de vrouw. Toen ze gegeten hadden, gingen ze naar bed.

Zo ging het acht tot veertien dagen goed, maar dan zei de vrouw: ‘Hoor eens, beste man, het huisje is toch wel wat bescheiden, en het neerhof en de tuin zijn zo klein, de bot had ons toch wel een groter huis kunnen geven. Ik zou graag in een groot stenen huis wonen. Weet je wat? Ga nog eens naar de bot en vraag of hij ons een kasteel wil geven.’ ‘Maar vrouw,’ zei de man, ‘het huisje is toch prima, waarom zouden wij in een kasteel gaan wonen? Moet ik echt terug naar de bot gaan?’ ‘Natuurlijk wel,’ antwoordde de vrouw, ga nu maar, de bot gaat dat zeker doen, ga maar gauw!’ ‘Nee,’ zei de man, ‘de bot heeft ons dit huisje al gegeven. Ik kan nu toch niet opnieuw bij hem aankomen. Hij gaat vast en zeker boos worden.’ ‘Ga toch maar,’ zei de vrouw, ‘voor hem is dat geen moeite, hij zal dat met plezier doen.’ De man had het er moeilijk mee en wou niet gaan en zei bij zichzelf: ‘Het is toch niet helemaal zoals het zou moeten.’ Maar hij ging ten slotte toch.

Toen hij bij de zee kwam, was het water helemaal violet en donkerblauw en grauw en dik en helemaal niet meer zo groengeel als de vorige keer en de meeuwen duikelden en stegen op, kriskras door elkaar. Maar de zee was wel nog kalm. Hij ging bij het water staan en riep:

‘Mannetje, mannetje, Timpe Tee,

botje, botje in de zee,

ach, mijn vrouwtje Ilsebil,

wil iets anders dan ik wil.’

‘En? Wat wil ze dan?’ vroeg de bot. ‘Ach,’ zei de man een beetje droevig, nu wil ze in een groot stenen kasteel wonen.’ ‘Ga maar naar huis,’ zei de bot, ‘ze staat al voor de deur op je te wachten.’

De man ging naar huis en toen hij daar aankwam stond er een groot stenen paleis, en zijn vrouw stond boven aan de trap en wilde net naar binnen gaan. Ze nam hem bij arm en zei: ‘Kom eens binnen kijken.’ Hij ging met haar naar binnen. Ze kwamen in een grote hal met een marmeren vloer. Er kwamen een hoop bedienden aangelopen die de grote deuren voor hen openden. Alle muren waren witgeschilderd en behangen met prachtige wandkleden. In alle kamers stonden gouden stoelen en tafels, aan de plafonds hingen kristallen kroonluchters en de vloeren waren bedekt met zachte tapijten. De tafels stonden zo vol met lekker eten en de allerbeste wijn, dat ze er bijna onder bezweken. Achter het kasteel was een binnenplaats met aan de zijkanten paarden- en koeienstallen en een koetshuis met prachtige koetsen erin. Daar was ook een grote, heerlijke tuin met wondermooie bloemen en heerlijke fruitbomen. En verder ook nog een verrukkelijk park met lanen van wel een halve mijl lang en in het park liepen herten en reeën en al wat men verder maar wensen kan. ‘Zie,’ zei de vrouw, ‘Is dat niet mooi?’ ‘Jawel,’ zei de man, ‘zo moeten we het houden. Nu kunnen we in dit mooie paleis wonen en tevreden zijn.’ ‘Dat valt nog te bezien,’ zei de vrouw, ‘we zullen er eens een nachtje over slapen.’ Toen gingen ze slapen.

De volgende morgen werd de vrouw als eerste wakker. Het was al klaarlichte dag en vanuit haar bed zag ze het heerlijke land voor zich uitgestrekt liggen. De man was zich nog aan het uitrekken toen ze hem met haar elleboog aanstootte en zei: ‘Man, sta op en kijk eens uit het raam. Zie eens, zouden wij niet koning kunnen zijn over dit hele land? Weet je wat? Ga eens naar de bot en zeg hem dat wij koning willen zijn.’ ‘Maar vrouw,’ zei de man, ‘waarom zouden wij koning moeten zijn?’ ‘Wel,’ zei de vrouw, ‘jij wil misschien geen koning zijn, maar ik wel. Ga naar de bot want ik wil koning zijn.’ ‘Ach vrouw,’ zei de man, ‘Dat kan ik hem toch niet vragen. Waarom wil jij per se koning zijn?’ ‘Waarom zou ik geen koning mogen zijn,’ zei de vrouw, ‘ga nu maar direct want ik wil koning zijn.’ Dat kan toch niet goed zijn, dacht de man, en wilde eerst niet vertrekken, maar ging uiteindelijk toch.

Toen hij bij de zee kwam, was de zee helemaal asgrauw en zwart en dik, en 't water kwam van onder naar boven en het stonk. De meeuwen vlogen krijsend in kringen over het water. Toen ging hij bij het water staan en riep:

‘Mannetje, mannetje, Timpe Tee,

botje, botje in de zee,

ach, mijn vrouwtje Ilsebil,

wil iets anders dan ik wil.’

‘En? Wat wil ze dan?’ vroeg de bot. ‘Ach,’ zei de man, ‘ze wil koning worden.’  ‘Ga maar naar huis, ze is het al," zei de bot.

De man ging naar huis en toen hij daar aankwam stond er een paleis, veel groter dan het kasteel en met een hoge toren en overal mooie ornamenten. Er stonden schildwachten voor de deur en overal waren er soldaten en klonk er geroffel van pauken en geschetter van trompetten. Toen hij binnenging zag hij dat alles van het zuiverste marmer en goud was met fluwelen gordijnen en grote gouden kwasten. De deuren naar de troonzaal waar de hele hofhouding verzameld was, werden voor hem geopend. Zijn vrouw zat op een hoge gouden troon versierd met diamanten en droeg een gouden kroon en had in haar hand een scepter van zuiver goud met edelstenen erop. Aan weerskanten van haar stonden zes hofdames op een rij, de ene steeds een hoofd kleiner dan de volgende. Hij ging voor haar staan en vroeg: ‘Wel, vrouw, ben je nu koning?’ ‘Ja,’ zei de vrouw, ‘nu ben ik koning.’ Hij keek haar lange tijd aan en zei ten slotte: ‘Wel, vrouw, wat is dat toch mooi dat jij nu koning bent. Nu hebben we echt niets meer te wensen.’ ‘Nee, beste man,’ zei de vrouw en ze was erg nerveus, ‘het duurt me al te lang, ik hou het niet meer uit. Ga naar de bot en zeg hem dat ik nu wel koning ben, maar dat ik keizer wil worden.’ ‘Maar vrouw,’ zei de man, ‘waarom zou jij keizer willen worden?’ ‘Man, ga naar de bot, want ik wil keizer zijn!’ drong de vrouw aan. ‘Maar vrouw toch,’ zei de man, ‘de bot kan jou geen keizer maken; ik kan dat toch niet gaan vragen, want er kan maar één keizer zijn in het rijk. Keizer kan de bot je niet maken.’ ‘Wat!’ zei de vrouw, ‘ik ben koning en jij bent mijn man, wil je nu wel eens gauw naar hem toe gaan? Vooruit! Vertrek! Als hij koningen kan maken, dan kan hij ook keizers maken. Ik wil en ik zal keizer zijn! Maak dat je weg bent!’ Toen ging de man weg, maar hij was bang en dacht: Dit gaat helemaal niet goed: keizer worden is toch al te grof, de bot zal er nu wel een punt achter zetten. Intussen was hij bij de zee aangekomen.

Toen hij bij de zee kwam, was de zee helemaal zwart en dik en begon van onderen te koken dat er bellen uitkwamen, en er stak een wind op die de meeuwen meevoerde; ze wiekten en krijsten luid en de man huiverde. Hij ging aan de rand van het water staan en zei:

‘Mannetje, mannetje Timpetee,

botje, botje in de zee,

ach, mijn vrouwtje Ilsebil

wil iets anders dan ik wil.’

‘En, wat wil ze dan?’ vroeg de bot. ‘Och bot,’ zei hij, ‘mijn vrouw wil keizer worden.’ ‘Ga maar naar huis,’ zei de bot, ‘ze is het al.’

De man ging naar huis en toen hij daar aankwam, was het paleis van boven tot onder bekleed met gepolijst marmer en albasten beelden en gouden ornamenten. Voor de deur marcheerden soldaten die op trompetten bliezen en op pauken en trommels sloegen. In het paleis liepen baronnen, graven en hertogen als dienaren rond. Zij openden de gouden deuren voor hem. Daarbinnen zat zijn vrouw op een troon van massief goud van wel drie kilometer hoog. Ze droeg een grote gouden kroon van twee meter hoog die helemaal met briljanten en karbonkels was ingelegd. In de ene hand hield ze een scepter en in de andere de rijksappel. Aan weerszijden stonden haar lijfwachten, de ene steeds wat kleiner dan de andere, vanaf de allergrootste reus van drie kilometer hoog tot de allerkleinste dwerg die amper zo groot was als een pinkje. Vóór haar stonden vele vorsten en hertogen. De man ging tussen hen staan en vroeg: ‘Wel vrouw, ben je nu keizer?’ ‘Ja,’ zei ze, ‘ik ben keizer.’ Hij ging op de tippen van zijn tenen staan en bekeek haar van top tot teen. Toen hij haar zo een tijd bekeken had, zei hij: ‘Wel vrouw, wat zie je er stralend uit nu je keizer bent.’ ‘Maar manlief, wat sta je daar te dromen? Ik ben nu wel keizer, maar nu wil ik ook paus worden. Ga maar snel naar de bot.’ ‘Maar vrouw,’ zei de man, ‘wat wil je toch allemaal? Jij kunt geen paus worden, er kan er maar één paus zijn in de hele wereld. Paus zal de bot je nooit kunnen maken!’ ‘Man,’ zei ze, ‘ik wil paus worden. Ga nu maar en haast je want ik wil paus worden.’ ‘Nee,’ zei de man, ‘dat ga ik hem niet vragen. Het deugt niet. Je wil te veel hebben. Paus zul je nooit ofte nooit worden.’ ‘Man, je vertelt kletspraat.’ zei de vrouw. ‘Als hij mij keizer kan maken dan kan hij me ook paus maken. Ga onmiddellijk naar hem toe. Ik ben keizer en jij bent hoe dan ook mijn man, dus vertrek!’ Toen werd hij zo bang dat hij snel wegging met knikkende knieën, en hij voelde zich misselijk, hij sidderde en beefde over zijn hele lijf. Er waaide een stevige wind over het land en de wolken joegen langs de hemelkoepel. Het werd zo donker alsof het avond werd, de bladeren waaiden van de bomen. De zee kolkte en bruiste alsof ze kookte, en hoge golven spatten uiteen op het zand. In de verte zag hij schepen die door de golven heen en weer geworpen werden en in hoge nood vuurpijlen afstaken. Midden in de hemel was er nog een klein beetje blauwe lucht, maar daarrond kleurde hij donkerrood van het naderende onweer. Hevig twijfelend en bibberend van de schrik ging hij bij het water staan en riep:

‘Mannetje, mannetje Timpetee,

botje, botje in de zee,

ach, mijn vrouwtje Ilsebil

wil iets anders dan ik wil.’

‘En? Wat wil ze dan?’ vroeg de bot. ‘Och bot,’ zei hij, ‘ze wil paus worden.’ ‘Ga maar naar huis,’ zei de bot, ‘ze is het al.’

De man ging naar huis en toen hij daar aankwam stond daar een grote kerk, met daarrond tal van grote paleizen. Hij wrong zich een weg tussen het volk. Binnen was alles verlicht met duizenden en duizenden kaarsen en zijn vrouw zat, helemaal in goud gekleed, op een troon die nog veel hoger was dan de vorige. Ze droeg drie grote gouden kronen op haar hoofd. Rondom haar stonden de bisschoppen en de abten. Aan weerszijden van haar stonden twee rijen kandelaars met kaarsen, de grootste zo dik en zo groot als de allergrootste toren en de kleinste zo klein als een theelichtje. Alle keizers en koningen zaten vóór haar op hun knieën en kusten haar pantoffels. ‘Wel vrouw,’ zei de man en keek haar recht in de ogen, ‘ben je nu paus?’ ‘Ja,’ zei ze, ‘nu ben ik paus.’ Hij kwam nog wat dichterbij en keek haar lange tijd aan en het leek hem of hij in de stralende zon keek. Hij zei: ‘Wel vrouw, wat heerlijk voor jou dat je paus bent.’ Ze zat er zo stijf als een hark en kon zich niet bewegen. Toen zei hij: ‘Vrouw, nu moet je echt wel tevreden zijn nu je paus bent, want meer dan dat kun je niet worden.’ ‘Dat weet ik zo nog niet,’ zei de vrouw. Toen ze naar bed gingen, was zij nog niet tevreden; ze wilde nog meer en kon de slaap niet vatten want ze lag te piekeren over wat ze nog zou kunnen worden.

De man sliep zalig en vast want hij had die dag veel heen en weer gelopen. De vrouw kon de slaap niet vatten en lag te woelen en dacht aan niets anders dan aan wat ze nog zou kunnen worden, maar ze kon niets bedenken. Toen het licht werd, ging ze rechtop in bed zitten en zag het morgenrood aan de hemel verschijnen. De zon kwam op en ze dacht: is dat niet iets voor mij om de zon en de maan te laten opkomen? ‘Man,’ zei ze en porde hem met een elleboog tussen zijn ribben, ‘word wakker en ga naar de bot en zeg hem dat ik als God wil worden.’ De man was nog slaapdronken en van het verschieten rolde hij uit bed. Hij dacht dat hij het niet goed gehoord had, wreef zich de ogen uit en zei: ‘Wat zeg je daar?’ ‘Man,’ zei ze, ‘als ik de zon en de maan niet kan laten opgaan, dan hou ik het niet meer uit en heb ik geen moment rust meer.’ Daarbij keek ze zo boos naar hem dat de koude rillingen over zijn rug liepen. ‘Vertrek nu maar, want ik wil worden zoals God.’ ‘Maar vrouw,’ zei de man en viel op zijn knieën voor haar, ‘dat kan de bot helemaal niet. Keizer en paus, dat kon hij wel; maar asjeblief, ik smeek je, blijf toch maar liever paus.’ Toen schudde ze zo woedend met haar hoofd dat haar haren wild heen en weer zwaaiden en ze riep: ‘Ik hou het niet meer uit! Ik hou het niet langer uit! Vertrek nu toch!’ Toen trok hij zijn broek aan en liep als een gek naar buiten.

Buiten stormde en waaide het zo hard dat hij nauwelijks op zijn voeten kon blijven staan. Huizen waaiden omver, bomen werden ontworteld, de bergen beefden en rotsen rolden daverend in de zee. De hemel was pikzwart en het donderde en bliksemde zonder ophouden. De zee kolkte met golven hoger dan kerktorens, zo hoog zelfs als bergpieken en ze droegen kronen van wit schuim. Hij riep en kon zijn eigen woorden niet meer horen:

‘Mannetje, mannetje Timpetee,

botje, botje in de zee,

ach, mijn vrouwtje Ilsebil

wil iets anders dan ik wil.’

‘En? Wat wil ze dan?’ vroeg de bot. ‘Och bot,’ zei hij, ‘ze wil zijn zoals God.’ ‘Ga maar naar huis,’ zei de bot, ‘ze zit weer in het kleine vissershutje.’

Daar zitten ze nu nog tot op vandaag.