VOORWOORD uit BAS KUNSTLER SCHRIJFT

Toen de vierjarige Lisa hoorde dat oma boodschappen ging doen, rende ze naar de keuken, nam papier en potlood, zette zich aan tafel en begon te ‘schrijven’.

‘Wat schrijf je?’ vroeg oma.

‘Patatjes,’ antwoordde Lisa.

‘Ga jij het boodschappenlijstje maken?’

‘Ja. Wat gaan we nog kopen?’

‘Bloemkool.’ Oma wist dat Lisa dat heel graag lustte.

Lisa schreef vlijtig op.

‘Wat nog?’

‘Appelen.’ Lisa noteerde.

Al wat Lisa lekker vond kwam op de lijst en toen het blad vol krabbels stond, moesten een tweede en een derde blad eraan geloven. Zo zag het gekrabbel er uit:

Schrijven ging wel, maar lezen? Nee, hoor. De patatjes waren blijkbaar leesbaar, maar de volgende krabbels werden volstrekt willekeurig benoemd.

Het geschrijf van Lisa kwam volledig voort uit de nabootsing; zo doen de volwassenen nu eenmaal vóór ze naar de supermarkt gaan. Nabootsing is de eerste sterke impuls die we gebruiken om de kinderen te leren schrijven in de eerste klas.

 

Later beperkte het schrijven van Lisa zich tot het tekenen van haar naam en dat bleef zo tot ze naar de eerste klas ging. Ze was erop uit, want nu ging ze eindelijk echt leren lezen en schrijven. Eerst lezen, want dat stond bovenaan op haar verlanglijstje voor de eerste klas. Toch beweren pedagogen dat schrijven het lezen vooraf moet gaan omdat het historisch zo gelopen is en omdat het voor het brein het beste is om de klank-tekenkoppeling via het schrijven te oefenen, al zijn er ook jonge kleuters die perfect woorden als bijvoorbeeld VOLVO en OPEL en andere automerken kunnen lezen, lang voor ze de motorische vaardigheden om te schrijven ontwikkeld hebben. Zo komen we bij de tweede impuls voor het leren schrijven: bij de kinderen moet de fijne motoriek voldoende ontwikkeld zijn. Vierjarige kleuters zijn zover en hebben dan ook baat bij sturing door de volwassene: goede potloodgreep en gepast schrijf- en tekengerief zijn nu aan de orde naast vele oefeningen om de fijne motoriek verder te ontwikkelen: vingerspelletjes, kralen rijgen enzovoort. 

 

Hoewel bij vijfjarigen de nabootsingsdrang nog sterk aanwezig is, kunnen zij ook zelfstandig opdrachten uitvoeren en kun je vragen: ‘Doe eens dit, doe eens dat,’ maar ook: ‘teken eens …’ waardoor gerichte tekenopdrachten in voorbereiding op het schrijven mogelijk zijn. Je hoeft daarmee niet te wachten tot de eerste klas; schoolrijpe kleuters zijn maar wat blij als ze zulke opdrachten krijgen. Dit is dan ook de derde voorwaarde die vervuld moet zijn om te leren schrijven: zelfstandigheid.

 

Iedere school kiest de schrijfmethode die ze het meest geschikt vindt. De ene kiest ervoor om te vertrekken van de kleine gedrukte letters om die via verbindingsstreepjes aan elkaar vast te hangen; de andere kiest voor een verbonden schrift dat uit de beweging voortvloeit. Ik kies voor een verbonden schrift dat uitgaat zowel van de beweging als van het kunstzinnige: twee elementen die ieder kind van nature meebrengt, zodat uit het krabbelen en het kleutertekenen het verbonden schrift ontstaat. Maar welke methode men ook kiest, altijd zal het leren schrijven uitmonden in een persoonlijk handschrift dat zeer afwijkend kan zijn van het schrift dat de school aanbiedt.

 

In het eerste deel van dit boek gaat het over de ontwikkeling van het kleutertekenen en hoe daarin twee basisvormen naar voren komen: ronde en rechte lijnen, later gevolgd door de opvulling van de vlakken die door de rechten en de krommen gevormd worden. In de eerste klas van de lagere school komen de kinderen via het vormtekenen tot het verbonden schrift dat ze in de tweede en derde klas intensief blijven oefenen met als doel: een eigen handschrift ontwikkelen dat aan minstens drie eisen voldoet:

                leesbaar

                vlot

                mooi.

 

Deel twee van dit boek gaat over de schrijfopdrachten in de lagere school.  Het creatieve schrijven is het allerbelangrijkst, want aan de hand daarvan leren de kinderen aandacht hebben voor:

                spelling

                zinsbouw

                grammatica

                stijl

                voorlezen

                begrijpend lezen.

 

Het kopiëren van teksten, waaraan men in vrijescholen veel tijd en aandacht besteedt, kan beperkt worden tot een vorm van illustratie.  Dictees daarentegen krijgen veel meer belang, want ze zijn niet alleen oefeningen en controles op de spelling, maar kunnen ook op een creatieve manier ingezet worden in verschillende vakken zoals rekenen, geschiedenis, aardrijkskunde en andere.

 

Het derde deel focust op spelling en hoe deze op drie manieren kan benaderd worden:

                vrij en anarchistisch

                respectvol en democratisch

                dwingend en dictatoriaal.

 

In deel vier maak je kennis met mijn commentaren op vijf andere auteurs die het in recent verschenen boeken over het leren schrijven hebben:

                José Schraven (2004)

                Erik Moonen (2012)

                Scholengemeenschap Steinerscholen Basisonderwijs (2016)

                Hans ter Beek (2016)

                Céline Alvarez (2017).

 

In deel vijf mag je eens binnenkijken in een taalles in een vrijeschoolklas, lees je hoe een dagschema er kan uitzien en krijg je tot slot een ritmisch en rijmend toemaatje om de au-klank correct te spellen.

 

In dit boek haal ik regelmatig voorbeelden aan uit de lespraktijk van de vrijeschoolpedagogie, omdat dit, op één* uitzondering na, de enige onderwijsvorm is die kunstzinnig basisonderwijs aanbiedt. Vrijeschool is in Nederland de benaming voor de onderwijsvorm die in België bekend is als steinerschool en in Duitsland en andere landen meestal waldorfschool genoemd wordt. Deze scholen zijn gebaseerd op het antroposofische mens- en wereldbeeld van Rudolf Steiner.

* Rinkrank in Kalmthout is een kunstzinnige basisschool zonder antroposofische achtergrond en maakt geen deel uit van de internationale waldorfschoolbeweging.  Ze heeft onder andere het periodeonderwijs uit de vrijeschoolpedagogie overgenomen.  

 

Voor lijntekeningen in lange stroken of banden gebruik ik  de namen bandversiering en fries, omdat ze in de sierkunsten voor dat doel gebruikt worden.

 

Verbonden schrift is de algemene benaming voor wat sommigen gebonden schrift en anderen lopend schrift noemen.

 

De fonetische weergave van woorden plaats ik in dit boek tussen rechte haken: bijvoorbeeld bouw wordt voorgesteld als [bɑu] en dauw als [dɑu]. Klanken geef ik weer tussen schuine strepen, bijvoorbeeld de korte /e/ in dek, de lange /ee/ in week en de stemloze (doffe) /ə/ zoals in de.

 

Luc Cielen

Kalmthout, juni 2019

TAALWETENSCHAPPERS ZOEKEN VERKLARING VOOR COGNITIEVE REVOLUTIE

Met de taal kwam ook de verbeelding. 

De mens beschikt al heel lang over een flink stel hersenen. Maar pas toen 70.000 jaar geleden ook zijn talenknobbel was volgroeid, ging het licht aan.

SENNE STARCKX in De Standaard, dinsdag 6 augustus 2019.

(De volledige tekst vind je hier)

FATSOENLIJK KUNNEN LUISTEREN EN LEZEN

Hilde Crevits: "Scholen moeten focussen op hun kerntaken. daarnaast mag ruimte zijn voor hun eigen pedagogisch project. Maar fatsoenlijk kunnen luisteren en lezen, dat is de basis voor alles."

Ann Van Den Broek in De Morgen 05.04.2019

(De volledige tekst vind je hier).  

SCHOOLBOEKEN NIET ALTIJD WETENSCHAPPELIJK ONDERBOUWD

Er moet dringend onderzoek komen naar de kwaliteit van schoolboeken. Ze leren kinderen wel leesstrategieën aan, maar leren hen niet zelf strategisch te denken.

Jan Van Damme in De Morgen 08.04.2019

(De volledige tekst vind je hier)

ONDERWIJS MOET DE LEEFWERELD VAN HET KIND OPENBREKEN

Hannah Arendt: het onderwijs is conservatief én progressief. We vinden het belangrijk om waardevolle kennis en cultuur over te dragen en te conserveren. Maar we verwachten ook dat onze kinderen de wereld straks gaan vernieuwen.

Wim Van den Broeck in De Morgen 06.04.2019

(De volledige tekst vind je hier)

DOELGERICHT LEREN

Op school gaat het om doelgericht leren: kennis en ja, ook vaardigheden. We willen dat jongeren leren schrijven, en begrijpend lezen is ook een vaardigheid. Die vaardigheid is belangrijk voor de brede vorming van jonge mensen...

Johan De Donder in De Standaard 05.04.2019

(De volledige tekst vind je hier)

BEGRIJPEND LEZEN

Tienjarigen scoren ondermaats op begrijpend lezen.

Daarom moet er o.a. geïnvesteerd worden in de compententie van leerkrachten om effectief begrijpend leesonderwijs te geven.

Zes adviezen om het niveau van begrijpend lezen op te krikken in de lagere school.

Kris Van Den Branden in De Standaard 04.04.2019

(De volledige tekst vind je hier).

ONDERWIJS

Ons onderwijs zou weer hoogstaander mogen.

Niveau en aanzien zakken zienderogen.

Twee tips en voor je 't weet komt alles goed:

Geef weer meer les, gedegen en bevlogen.

En luister niet naar vlotte pedagogen

die uit een boekje weten hoe het moet.

Stijn De Paepe (Modern rederijker)

De Morgen 2 april 2019

LEERKRACHT

Als je er eentje bent,

als je er eentje kent,

als je er een gehad hebt,

lang geleden of recent.

dan weet je het gewis:

sins mensenheugenis,

hoe onbetaalbaar wezenlijk

een goede leraar is.

Stijn De Paepe (Modern rederijker)

De Morgen 5 oktober 2018

LERAARSCHAP

Met massa's papieren,

logins, formulieren

de vaagweg bevoegde

instanties plezieren.

Nefast gevergader,

belegd door het kader.

Gesprekken ter plekke

met moeder en vader.

Op schoolreis, naar 't schoolfeest,

op scholingscongres.

En als er nog tijd is,

dan geven we les.

Stijn De Paepe (Modern rederijker)

De Morgen 20 september 2018