lichtmis

LICHTMIS


Carnaval en Lichtmis zijn "omkeringsfeesten". Dat merkten we al aan de liederen die rond het feest van Lichtmis aan bod komen: stapelliederen en verhuisliederen. Ook sprookjes en verhalen kennen het stapelverschijnsel. Voor Rinkrank heb ik dit feest vormgegeven en er de achtergronden van geschetst. Zo kon dit feest een feest worden voor de hele school, van kleuters tot zesdeklassers. 

 

LICHTMIS, HET EERSTE OMKERINGSFEEST

Uit: Rinkkrant 914, 27 januari 2006


Ik wil even op een rijtje zetten welke symboliek in dit feest te vinden is, en dan vooral in de praktische uitwerking ervan.

 

DE POP

Dit is een verwijzing naar het kind Jezus dat in de armen van zijn moeder in de tempel getoond werd aan de priesters. Ook de oude hogepriester Simeon (Simon) mocht het Kind even in zijn armen houden. Verleden (Simeon) en heden (Maria) dragen de toekomst (Christus). Het is de ‘Hypapantè tou Kuriou’ = (ontmoeting met de Heer). De kinderen mogen dus daarom een pop meebrengen, om aan die episode in de tempel te herinneren. Dat de kleuters een pop meebrengen is vanzelfsprekend en de betekenis daarvan op dit feest hoeft hun niet uitgelegd te worden.

Voor de kinderen van de lagere school is het wel noodzakelijk dat ze te horen krijgen waarom de pop bij dit feest past. Daarom krijgen zij in de dagen voorafgaand aan dit feest het verhaal te horen.

Dat verhaal is te vinden bij Lucas, hoofdstuk 2, vers 22 tot 38.

 

HET GETAL 2

Dit verwijst naar Maria en Jozef als de verwekkers van het kind en naar de twee duiven die zij offeren. Die twee duiven zien we in het Valentijnsfeest terugkeren op 14 februari. Zij zijn het symbool van de geliefden, dus eigenlijk weer van de vruchtbaarheid en dus gericht op het nieuwe leven, de toekomst. Leven is ook beweging en muzikaal hangt dit samen met de secunde, die - als het goed zit - nu volop in de aandacht staat tijdens de muzieklessen.

Daarom maken de kinderen voorafgaand aan dit feest twee tekeningen. Wat anders kunnen kinderen beter offeren dan dat wat ze zo goed kunnen? Het verwijst naar het offer dat Maria en Jozef moesten brengen: twee duiven, het was alles wat zij konden geven.

Jakobus de Voragine vraagt zich echter af waarom ze maar twee duiven offerden, net als arme mensen. Maria had toch goud gekregen van de Drie Koningen? Wat heeft ze daarmee gedaan? Was ze te gierig om daarmee een ram te kopen als offer? Heeft ze het goud bewaard om de opvoeding van Jezus te bekostigen? Heeft ze het goud opzijgelegd om te overleven in Egypte? Of heeft ze het uitgedeeld aan de armen? Of hebben de Drie Koningen maar heel weinig goud gegeven, meer als symbool, niet voldoende om er iets waardevols mee te kopen?

De kinderen geven twee tekeningen op dit feest, in ruil krijgen ze twee pannenkoeken.

 

HET OMKERINGSFEEST.

Na Kerstmis - het dieptepunt van de winter - keert het seizoen. Twee omkeringsfeesten markeren dit: Lichtmis en Carnaval. We laten dit in de praktijk zien door het feest een omgekeerd verloop te geven en stellen het dan ook tegenover het feest van Sint-Maarten dat 40 dagen vóór Kerstmis wordt gevierd; Lichtmis 40 dagen erna.

Lichtmis ‘s morgens bij aanvang van de schooldag, Sint-Maarten ‘s avonds bij het einde van de schooldag. Om helemaal correct te zijn zouden we het feest rond 7.30 uur moeten laten beginnen als het nog donker is en dan zo het licht tegemoet stappen.

Lichtmis begint met vuur en wandeling (loop, jogging) en versnapering, Sint-Maarten eindigt ermee.

Het verhaal komt op het einde van het feest terwijl bij Sint-Maarten het verhaal eerst komt.

 

DE WANDELING (jogging)

Dit is een verwijzing naar het feest dat in Rome aan de oorsprong lag van Lichtmis, de Lupercalia. Het hoogtepunt van dat feest was een loop door de stad. Dat werd later in de christelijke kerk omgevormd tot een fakkeltocht en daarna tot een kaarsenprocessie, waaraan het feest dan zijn naam dankt. Op school is het ook het feestelijke moment van de looptochten die vijfde- en zesdeklassers twee- tot driemaal per week maken.


HET VUUR

Met Lichtmis eindigt de kersttijd definitief. Tijd dus om al wat binnen diende om kerstsfeer te brengen verbrand wordt. Dit is de échte kerstboomverbranding, een activiteit waarvan we intussen weten dat ze niet zo gunstig is voor het milieu en er daarom gezocht wordt naar een alternatief. Dat zou een vuurmand kunnen zijn met hout dat door en door droog is, want vuur hoort bij dit feest. 

Het vuur wordt aangestoken met zelfgemaakte fakkels door de kinderen van de zesde klas. Dit verwijst dan weer naar de fakkeltocht uit het oude Rome, de stad waarover de vijfde- zesdeklassers al heeel wat gehoord hebben in de lessen geschiedenis. 


DE PANNENKOEKEN

De rijk gevulde tafelen van de kersttijd zijn voorbij. Een sobere tijd breekt aan. Pannenkoeken zijn de eenvoudigste bereiding in de keuken. Een kind kan ze bakken. Dat doen de kinderen op school dan ook, namelijk die van de zesde klas. Na de wandeling of jogging krijgt elk kind twee pannenkoeken in ruil voor twee tekeningetjes die de kinderen één of twee dagen vóór het feest gemaakt hebben. Enkele voorbeelden van pannenkoekentekeningen zie je op:

https://www.cielen.eu/schoolfeesten%20lichtmis%20pannenkoekenkaartjes.htm


DE STAPELLIEDEREN EN STAPELVERHALEN

Lichtmis was eertijds de verhuisdag voor knechten en meiden. Dan konden ze van de boerderij waar ze werkten vertrekken naar een nieuwe werkgever. Onderweg deden ze de herbergen aan. En onderweg zongen ze 'verhuisliederen'. Die liederen noemt men ook stapelliederen. En net als die stapelliederen bestaan er ook stapelverhalen. Om te weten wat een stapelverhaal is, kan je Grimm erop naslaan, of even hier een voorbeeld uit Grimms verzameling lezen: Luisje en vlootje.


DE DRIJFKAARSJES

Natuurlijk verwijzen die naar de naam Lichtmis. Maar het zijn niet gewone drijfkaarsen. Ze zijn vervaardigd van notenschalen (okkernoten) omdat die als echte winterkost nu stilaan leeg gegeten zijn. De schalen blijven over. Die worden nu gevuld met de restjes was (overblijfsels van de kersttijd) en mogen tijdens het feest voor het licht zorgen. Zij verwijzen naar het licht dat naar buiten wordt gebracht. Daarmee dus weer een omkering van wat met Sint-Maarten gebeurt: toen werd het licht naar binnen gebracht. Okkernoten, die de schalen leveren voor deze kaarsjes, zijn in de volkskunde gebruikt als beeld voor de hersenen, omdat ze er nogal wat op lijken. En hersenen hebben nu eenmaal met denken te maken, en denken met licht, zoals je hoort in het woord verlichting dat de periode in de geschiedenis aanduidt waarin mensen ernstig begonnen na te denken over de natuur en de samenleving en waaruit het wetenschappelijk denken is voortgekomen. 

 

HET AUDITORIUM OF TRIBUNE OF AULA

Dit is een verwijzing naar die andere naam van Lichtmis: Hypapantè. Het kind dat getoond wordt in de tempel. Als afbeelding vinden we dit terug in de ‘Sedes Sapientiae’ en dat is dan weer de benaming die een van de oudste universiteiten ter wereld kreeg, die van Leuven. In de universiteit zitten de studenten op tribunes in een auditorium of aula. Nu is Lichtmis ook het feest van die universiteit. Wij sluiten daarbij aan door de zaal om te bouwen tot een auditorium. Maar een universiteit is ook hét symbool bij uitstek van het denken, van de wetenschap, van het ‘innerlijke licht’ (cfr. de geschiedkundige term verlichting) en zo komt ook dat aspect weer aan bod.


Aanvullende info vind je hier