Op bladzijde 22 van Bas Kunstler begint te lezen schrijf ik dat uitgeverijen en leesmethodes het leren lezen onnodig duur maken door de scholen te verplichten allerhande zaken extra aan te schaffen om het leerproces te ondersteunen. Nu blijkt bovendien dat leerboeken hun doel voorbijstreven door te veel niet noodzakelijke illustraties op te nemen. Ze ondersteunen niet meer het leren, maar werken het tegen.

In vrijescholen en steinerscholen woeden al decennialang discussies over het lettertype dat de kinderen in de eerste klas moeten leren lezen en schrijven. Sommige scholen houden het bij de grote drukletters, sommige beginnen met de kleine drukletters (leesletters), sommige beginnen met de grote drukletter en schakelen daarna over op de kleine drukletter en nog later op het verbonden schrift. Een zeldzame school begint onmiddellijk met het verbonden schrift. Ikzelf breng de vier lettertypes tegelijk vanaf het begin van de eerste klas. 

Wat zegt Steiner over de lettertypes en welke lettertypes leerden de kinderen in de eerste Waldorfschule in Stuttgart?

RUDOLF STEINER OVER LEZEN EN SCHRIJVEN

Deze tekst (met de originele Duitse teksten van Steiner + voorbeelden van Duits schrift + afbeeldingen) vind je via deze link:

https://www.cielen.eu/leren-lezen-schrijven-duits-of-latijns-lettertype-steiner.pdf

Welk lettertype moeten de kinderen in de eerste klas leren? Het Duitse of het Latijnse?

In 1919 was het in de Duitse scholen de gewoonte dat de kinderen in de eerste klas zowel het Duitse schrift (Sütterlin en Fraktur) als het Latijnse (onze hedendaagse handgeschreven letters en drukletters) leerden. Wat zegt Steiner hierover?

LATIJNSE OF DUITSE LETTERS?

Op 21 augustus 1919 antwoordt R. Steiner op een vraag over het Latijnse schrift het volgende: 

Rudolf Steiner: "Ja, het Latijnse schrift is het uitgangspunt, omdat dit de karakteristieke lettervormen bevat. Daarna pas, als het nodig is, gaat men over op het Duitse, Gotische schrift, dat eigenlijk helemaal zou moeten verdwijnen." ERSTE SEMINARBESPRECHUNG  (Praktijk van het lesgeven) Stuttgart, 21. August 1919 (eigen vertaling). 

------

Op 4 september 1919 geeft R. Steiner het volgende advies:

R.St.: "Van het schilderend tekenen naar het schrijven van de Duitse letters gaan en dan naar de gedrukte Duitse teksten. De Latijnse letters niet uit het tekenen afleiden. Dan van Duitse drukletter overgaan naar Latijnse drukletter." (13e voordracht methodisch-didactisch, Stuttgart 4 september 1919).

"Nu zie je dat in het leerplan (= officiële leerplan Baden-Württenberg) van het eerste leerjaar iets zeer rampzaligs aan de oppervlakte komt. Daarin eist men van de kinderen  dat ze veel leren lezen, maar weinig leren schrijven. Het schrijven leren ze tot op zekere hoogte wel al, maar met het lezen moeten ze zover komen dat ze minstens leesstukjes die eerder met hen samen of voorgelezen zijn, in Latijns en Duits schrift kunnen lezen. Dus minstens in Duits en Latijns schrift, terwijl van het schrijven in verhouding minder geëist wordt.  Wij zullen idealiter vanzelfsprekend van de vormen uitgaan die we eerder besproken hebben. Deze vormen laten we de kinderen tot verbondenschriftvormen evolueren. We zullen hoe dan ook met tekenen en schilderen beginnen en daaruit de letters afleiden en daarna pas tot de gedrukte letters overgaan. De kinderen zullen eerst de geschreven letters leren herkennen en daarna pas de gedrukte. Het zou fout zijn om in de eerste klas de twee schriftbeelden (Duits en Latijns) te leren schrijven en te leren lezen, omdat we daarvoor de tijd niet hebben. Het zou té belastend zijn. Daarvoor zouden we van schilderend tekenen moeten overgaan naar het Duitse schrift, waarna we dan moeten overgaan van de geschreven Duitse letters naar het lezen van de gedrukte Duitse letters. Daarna zouden we dan naar de Latijnse drukletters overgaan zonder deze eerst vanuit het tekenen te ontwikkelen. We zullen dan ook een comprimis moeten bereiken: om de werkelijke pedagogie recht te doen zullen we het schrijven uit het tekenen ontwikkelen. Maar van de andere kant zullen we de kinderen ook een elementaire kennis van het gedrukte Latijnse schrift bijbrengen, zoals het leerplan eist." (Eigen vertaling).

------

Op 6 september 1919 zegt R. Steiner dit: 

R.St.: "Het Duitse schrift afleiden uit het Latijnse. Dus het Latijnse eerst behandelen. Bij het lezen van gedrukte teksten eerst Latijnse, daarna de Duitse. Praktijk van het lesgeven, eerste voordracht over het leerplan, Stuttgart, zaterdag 6 september 1919.

"We laten het kind eenvoudige, ronde en hoekige vormen - zuiver omwille van de vorm - tekenen. Dus niet uit nabootsing van bestaande zaken, maar alléén omwille van de vorm. En we zien er niet tegenop om dit tekenen te verbinden met het schilderen waarbij we de kleuren eenvoudig naast elkaar plaatsen, zodat het kind ervaart wat het betekent om rood naast groen te hebben en rood naast geel, enzovoort. Op deze manier kunnen we het kind leren schrijven in overeenstemming met onze didactiek. Het is toch vanzelfsprekend dat we de overgang van getekende vormen naar het Latijnse schrift zoeken. Als we de mogelijkheid hebben om het Latijnse schrift eerst aan te brengen, zullen we daarna het Latijnse schrift omzetten in het Duitse. Daarna, als het kind geleerd heeft de eenvoudige schriftvormen te schrijven en te lezen, gaan we over naar de gedukte letters, waarbij we natuurlijk weer eerst de Latijnse leren en dan pas de Duitse."

------

SAMENGEVAT:

Op 21 augustus 1919 zegt Steiner dat je eerst het Latijnse schrift moet aanbrengen en dan overgaan naar het Duitse schrift.

Op 4 september 1919 zegt Steiner dat je eerst het Duitse schrift moet aanbrengen en daaruit het Latijnse afleiden.

Op 6 september 1919 zegt Steiner dat je eerst het Latijnse schrift moet aanleren en daaruit het Duitse afleiden.

Wat is het probleem?

Volgens het leerplan van de deelstaat Baden-Württemberg moesten de kinderen in de eerste klas zowel het Latijnse als het Duitse schrift leren lezen. Vooral lezen. Ook schrijven, maar daar werd blijkbaar minder van geëist dan van het lezen.

Als Steiner vanuit zijn eigen visie vertrekt, dan is het duidelijk dat hij het tekenen wil laten overgaan in het Latijnse schrift (eerst geschreven, dan gedrukt). Als hij vanuit het officiële leerplan vertrekt, zoekt hij een compromis tussen Latijns en Duits schrift en geeft hij het Duitse schrift voorrang. 

------

Als vrijeschoolleerkrachten in 2020 beweren dat de kinderen eind eerste klas nog niet hoeven te lezen, dan klopt dit niet met wat Steiner aanraadt. Bovendien moesten de kinderen in 1919 twéé schriftbeelden leren en leren ze er tegenwoordig slechts één, namelijk het Latijnse.

Maar ook het Latijnse schrift heeft verschillende lettertypes:

de kleine letters van het verbonden schrift,

de hoofdletters van het verbonden schrift,

de gedrukte kleine letters (onderkastletters ofte leesletters) en

de gedrukte hoofdletters (kapitalen).

Als de kinderen, ook in de Waldorfschool anno 1919, acht lettertypes moesten leren, namelijk

de handgeschreven Duitse letters + hoofdletters (het zogenaamde Sütterlinschrift) en

de gedrukte Duitse kleine letters en hoofdletters (het zogenaamde Frakturschrift of Duits schrift) plus

het Latijnse handschrift en

de Latijnse gedrukte letters,

dan mag het anno 2020 toch geen probleem zijn dat de kinderen in de eerste klas de vier lettertypes die ik bij het begin van deze alinea opsom, leren. De kinderen hebben het in onze tijd héél wat gemakkelijker dan de Duitse kinderen in 1919.

In 1928 gaf Caroline von Heydebrand, lid van het eerste lerarencollege van de Waldorfschool in Stuttgart, het leesboek Der Sonne Licht uit. Het is een leesboek voor de tweede en de derde klas. In dit boek staan teksten zowel in het Latijnse als het Duitse schrift. Je mag er dus van uit gaan dat de kinderen in de eerste klas, of ten laatste bij de aanvang van de tweede klas, met de twee schriftbeelden vertrouwd waren.

Deze tekst (met de originele Duitse teksten van Steiner + voorbeelden van Duits schrift + afbeeldingen) vind je via deze link: 

https://www.cielen.eu/leren-lezen-schrijven-duits-of-latijns-lettertype-steiner.pdf