|
De toekomst van het handschrift Leren schrijven met pen en papier is niet meer zo
belangrijk nu we toch alles intikken op schermen en toetsenborden. Toch?
Deskundigen denken daar heel anders over. Uittreksel uit een artikel van IRENE DE POUS in
Tijdschrift Onze Taal, november 2017 Handgeschreven. Het brengt dezelfde associaties met zich mee als
zelfgebakken, waarbij je al snel denkt aan begrippen als aandacht, moeite,
zorg en persoonlijk. Het zijn de uitzonderingen op de regel in een wereld van
drukdrukdruk en massaproductie. Daarom prijken er op krijtborden in hippe
restaurants en koffiebars steeds vaker handgeschreven lattes
en zeewierburgers, en is zelfs snackbarketen FEBO overgestapt op een handgeschreven
letter in zijn huisstijl. Ook in cafés en restaurants zie je steeds vaker
krijtborden met kunstig getekende letters. Behalve dat het er gezellig
uitziet, is dit ook slim. Volgens consumentenpsycholoog Patrick Wessels
ervaren consumenten producten die met een handschrift worden aangekondigd als
verser. Want ons brein associeert een handschriftletter met moeite en
aandacht, schrijft Wessels op zijn weblog. En het koppelt die associatie
vanzelf aan de manier waarop het eten is bereid. De handschriftletter helpt het verhaal van
“dagverse kwaliteit en klassiek vakmanschap” te vertellen, zo legt FEBO uit
in het Vakblad voedingsindustrie. Maar handgeschreven tekst is meer dan een
relict van voorbije tijden, handig ingezet voor marketingdoeleinden. Steeds
meer wetenschappelijk onderzoek wijst erop dat schrijven de toekomst heeft.
Met de hand schrijven heeft voordelen die het typen ontbeert. Zo helpt het de
ontwikkeling van hersenen. Hoe zit dat precies? En in hoeverre doet
het onderwijs hier zijn voordeel mee? Plezier Met de hand leren schrijven is een van de moeilijkste vaardigheden die een kind
leert, zegt Jeanette Sies-Nijholt. Zij heeft een
praktijk voor handschriftverbetering, waarin ze kinderen en volwassenen helpt
die moeite hebben met een leesbaar handschrift. “Want als je moeite hebt met
het schrijven, kun je je minder goed op de inhoud concentreren. Dat zet je op
achterstand op school.” En daarnaast: schrijven is leuk. “Ik probeer dan ook
altijd als eerste het plezier in schrijven terug te brengen.” Daarom maakt
Sies-Nijholt bijvoorbeeld ook gebruik van spellen en creatieve opdrachten. In haar praktijk ziet zij wat er allemaal mis kan
gaan: hoofdletters tussen de kleine letters, verschillende schrijfrichtingen
(achterover, voorover, rechtop) door elkaar, de lussen en stokken van de p en g niet
onder maar op de lijn, en een verkeerde schrijfhouding: niet
met de voeten op de grond, schuin voor de tafel, en zonder soepele pengreep. “Sommige kinderen krijgen opdrachten terug van de
leerkracht omdat die de tekst niet kan lezen. Soms kunnen de kinderen het ook
zelf niet lezen.” Verwaarloosd De oorzaak van een slecht handschrift kan een
motorisch probleem zijn, maar veel vaker gaat het gewoon om te weinig
oefening. “In de onderbouw wordt nog wel aandacht besteed aan schrijven, maar
in de bovenbouw wordt het vaak verwaarloosd”, zegt Aartje Schoemaker van het
Platform Handschriftontwikkeling, een initiatief dat zich inzet voor het
behoud van het handschrift. “Als een kind slecht schrijft, zeggen
leerkrachten vaak: ‘Typ het maar op de computer. Dat is makkelijker.’ En het
idee is dat we in de toekomst toch alles typen.” Het Platform
Handschriftontwikkeling probeert leerkrachten te overtuigen van het
tegendeel. Met een team van negen vrijwilligers – van fysiotherapeuten tot
grafologen – beantwoordt het platform binnenkomende vragen over het
handschrift. En dat zijn er steeds meer. Vragen gaan over nieuwe
schrijfmethodes, adressen voor handschrifthulp en technische tips. Ze krijgen
van scholen zelfs de vraag of ze hun kinderen nog wel moeten leren schrijven
met de hand. Jazeker, zegt het platform, en ze voelen zich
gesteund door wetenschappelijke studies. Zo blijkt uit onderzoek dat met de hand leren schrijven kinderen helpt
bij het leren lezen. Want als je schrijft, leer je de letter echt kennen. Sies-Nijholt: “Op de computer geeft iedere toets hetzelfde gevoel
aan je vingers als je hem intoetst, maar als je schrijft, heeft elke letter
een eigen begin- en eindpunt, schrijfrichting en plaats op de regel.” Daarnaast is het schrijven met de hand een sterk staaltje fijne motoriek en daarmee goed
voor de ontwikkeling van onze hersenen. Schoemaker:
“Als je schrijft, werken zes
hersengebieden razendsnel met elkaar samen. Dat van de motoriek, de taal,
vormherkenning, oog-handcoördinatie, ruimtelijk inzicht en emotie.” Zo bepaalt emotie de druk waarmee je
schrijft en de spanning op de spieren, en heb je ruimtelijk inzicht nodig om
de ruimte in te schatten. “Op de computer is de ruimte al ingedeeld, maar als
je schrijft, moet je je krachten inschatten, afstanden overbruggen.” Het proces waarbij deze vaardigheid in onze
hersenen inslijt en tot een automatisme wordt, neemt jaren in beslag. “Op je
vijfde, zesde begin je heel voorzichtig met schrijven. Zo rond je twaalfde
heb je vaak nog een echt kinderschrift. Pas in de jaren daarna komt de
ontwikkeling naar een persoonlijk handschrift”, zegt Wim de Jong, forensisch
handschriftdeskundige. “Rond je 24ste is het schrift uitontwikkeld. Dan
blijft het meestal stabiel totdat er door ziekte of ouderdom veranderingen
optreden.” Wie notities met de hand maakt, verwerkt informatie beter, zo blijkt uit onderzoek. Ook het Platform Handschriftontwikkeling ziet nog
overal toepassingen van het handschrift: op boodschappenbriefjes, in
dagboeken en op wenskaarten, maar ook bijvoorbeeld in de zorg, waar veel
informatie wordt bijgehouden in zorgmappen. Oftewel: je kunt het maar beter
leren, want je hebt het gewoon nog nodig als volwassene. Het meest schrijven volwassenen misschien nog wel
met de hand als ze aantekeningen en notities maken. Daarbij blijkt hét grote
nadeel van schrijven met de hand, namelijk het tempo, juist voordelig te
werken. Want wie notities met de hand maakt, verwerkt informatie beter, zo
blijkt uit onderzoek uit 2016 aan de universiteit van Princeton. Door het
lage tempo moet je informatie parafraseren en selecteren. Door deze actieve
verwerking bleken studenten die met de hand aantekeningen hadden gemaakt
vragen beter te kunnen beantwoorden en de informatie langer te onthouden. J.K. Rowling Niet alleen voor kennisverwerking, maar ook voor
de productie van ideeën lijkt schrijven met de hand voordelen te hebben. Zo
bleek uit onderzoek van de universiteit van Washington onder
basisschoolkinderen dat ze met de hand langere opstellen schreven en meer
ideeën produceerden dan met de computer. Mogelijk is het lagere tempo hierbij
weer een voordeel. Schrijven gaat langzamer, dus het geeft je hersenen meer
tijd om stil te staan bij de ideeën die zich vormen en – net als bij
kennisverwerking – om op een abstracter niveau te denken. Ook de activering
van de verschillende hersengebieden en de combinatie van bewegen en denken
kunnen het ontstaan van ideeën beïnvloeden en de creativiteit bevorderen.
Sommige schrijvers, zoals J.K. Rowling, schrijven hun eerste versie daarom
nog altijd met de hand. |