29 SEPTEMBER

HEILIGE AARTSENGELEN MICHAËL - GABRIËL - RAPHAËL

Luc Cielen in Rinkkrant 704 van 26 september 2003

Vandaag zijn al diegenen aan de beurt die een voornaam of familienaam dragen die afgeleid is van een van deze drie engelen. Het zijn er velen. Wie komt ervoor in aanmerking ? Al wie Michaël heet natuurlijk, en verder : Michiel, Machiel, Michel, Michele, Michal, Miguel, Mihai, Mihaly, Mihaljo en dan ook : Michiels, Michielsen, Michaelson, Machiels, Michels, Magiels, Michalides, Michalon, bandenfabrikant en wegenkaartverkoper Michelin, Micheline, Machiel, Machielsen, Mikels, en vele afgeleiden zoals onder andere : Michaud, Migeaux, Migeal, Missault, Missotten, Mesotten, Misseeuw en de Leeuw van Vlaanderen onder de wielrenners Musseeuw. Aan de engel Gabriël refereren volgende voor- en achternamen : Gabriël, Gaby, Gabi, Gabry, Gaaff, Gabrielesen, Gabrielson, Gabrin, Gabriëls en afgeleiden.

Verwant aan de engel Raphaël zijn de namen Raf en Raphel.

 

 

Alleen al aan het aantal afgeleide namen kan je aflezen welke aartsengel het best in de markt lag. Dat heeft te maken met bijbelse en andere teksten waarin deze aartsengelen genoemd worden. Michael, duidelijk de belangrijkste van dit drietal, wordt in de bijbel echter niet met name genoemd, en toch is hij meest bekende. Dat heeft hij te danken aan de evangelist Johannes, die Michael als de grote strijder Gods ziet, die de duivel (Lucifer) uit het hemelrijk verjaagt en in de diepte van de hel laat storten. Johannes heeft het eigenlijk over de strijd van de engel tegen de draak, maar later werd die draak gezien als de verpersoonlijking van de duivel, van de satan, en die engel dat kon niemand anders zijn dan Michael. Hij was het dan ook die beschouwd werd als de engel die aan de poort van de tuin van Eden stond toen Adam en Eva daaruit werden verjaagd. Het is dan ook logisch dat deze aartsengel wordt afgebeeld met een zwaard in de hand. Zo kennen we hem ook als Vaandeldrager van Jezus, Bewaker van het Paradijs, Hoofd van het Paradijs, Vorst van de Engelen, Bestrijder van de Duivel, Beschermer van de Gelovigen, Hoeder der Volkeren. Maar Michael werd ook gezien als de Begeleider van de zielen der rechtvaardigen. Daarom wordt hij ook afgebeeld met een weegschaal in de hand. In deze functie is hij de vervanger van de Oud-Egyptische god Anoebis : hij die zonden en goede daden tegenover elkaar afweegt. Michael is ook de bazuinblazer op de dag van het Laatste Oordeel. In deze functie vervangt hij de Oud-Germaanse godheid Heimdall. Zo zien we hem staan op het plein voor de hoofdkerk van Borgloon in Zuid-Limburg.

 

Ondanks zijn drukke bezigheden duurde het toch tot de vijfde eeuw voor hij een aan hem gewijde kerk kreeg. Het is de San Michele in Rome die op 29 september omstreeks het jaar 450 werd ingewijd. Omdat van een engel geen sterfdag ( = hemelse verjaardag) kan gevierd worden (en er dus ook geen relikwieën van hem bestaan) heeft paus Leo de dag van de kerkwijding als feestdag van Michael ingesteld. (Naar het schijnt was er in Constantinopel al eerder een Michaelskerk) En, wonderbaarlijk of toevallig, verscheen Michaël kort daarop op de Monte Sant’ Angelo aan de Adriatische kus, waarop daar een pelgrimsoord ontstond dat tot op vandaag bezocht wordt. Het doet een beetje denken aan wat er gebeurde in de negentiende eeuw met de verklaring van de onbevlekte ontvangenis van Maria. Amper had de paus verkondigd dat Maria onbevlekt haar zwangerschap was ingegaan (er was geen man bij betrokken) of Maria verscheen in Lourdes en liet daar duidelijk verstaan de ze de ‘Vierge Immaculée’ was: de Onbevlekte Maagd. Zo ging het wel meer met wonderen in de Kerk. Van zodra er aandacht was voor een bepaalde figuur verschenen ook de wonderen. Of hoe belangstelling kan leiden tot onverklaarbare gebeurtenissen. Ligt het aan de heiligen zelf of ligt het aan de goedgelovigheid van bepaalde mensen ?

 

In elk geval, de verering van Michael nam al snel een grote vlucht en opvallend daarbij is dat hij vooral vereerd werd op plaatsen die hoog boven de omgeving uitsteken : bergtoppen, hoge rotsen, eilanden enz. Na de Monte Sant’ Angelo - Monte Gargano (Michael verscheen er op 8 mei 493) ontstonden er al snel verschillende Michaelsplaatsen. De Mont-Saint-Michel op de grens tussen Normandië en Bretagne is het meest bekend, maar we hebben in Engeland ook een Saint Michael’s Mount. Aan zijn roem droeg een gebeurtenis in Rome veel bij. In het jaar 590 woedde in Rome de pest. Paus Gregorius organiseerde een grote processie om het einde van de pest af te smeken. Toen de processie de brug over de Tiber bij het Mausoleum van keizer Hadrianus naderde, zag de paus een verschijning van Michael boven op de top van dat mausoleum. Daarom werd later bovenop het mausoleum een beeld van de engel gezet en werd de graftombe omgedoopt tot Engelenburcht. Nog vind je op vele plaatsen in Europa op hoge pieken een aan Michael gewijde plek. Het hoeven niet altijd natuurlijke hoogten te zijn, een hoge toren is ook goed en zo komt het dat Michaël (met de overwonnen draak onder zijn voeten) te zien is op de toren van het Brusselse Stadhuis. Er is nog veel meer over Michael te vertellen, maar de vorige jaren heb ik in de Rinkkranten al meer over hem geschreven. Mocht er ooit tijd zijn om al die teksten eens bijeen te brengen, dan zou er een completer beeld over deze hoogste (letterlijk en figuurlijk) der engelen te lezen zijn.

 

 

De tweede engel die vandaag herdacht wordt is Gabriël. Hij is een van de weinige engelen die met naam genoemd wordt in de bijbel. Zijn naam betekent : ‘Kracht, sterkte van de Heer’ We kennen hem maar al te goed als de engel die aan Maria komt verkondigen dat zij de moeder van Gods Zoon zal worden. Talloze malen is deze gebeurtenis door vele kunstenaars afgebeeld. Hij is ook de engel die aan de hogepriester Zacharias verschijnt en hem verkondigt dat hij een zoon zal krijgen die hij Johannes moet noemen. Gabriël is duidelijk de boodschapper (een soort Mercurius) van God. Hij is ook de engel die grote delen van de Koran aan Mohammed dicteert of tenminste voorzegt, want Mohammed heeft niets opgeschreven. In de Islam heet hij Djibriel. Hij is het die ‘met toestemming van God de Koran in het hart van Mohammed heeft neergezonden als bevestiging van wat er voordien al was en als leidraad en goed nieuws voor de gelovigen’. In vergelijking met Michael is zijn optreden dus heel wat concreter, maar het heeft niet mogen baten : Michael is, wat aandacht van de mensheid betreft op een hoger niveau geraakt.

 

 

Ten slotte herdenken we op 29 september ook Raphaël. Dat is de aartsengel die in slechts één verhaal van de bijbel voorkomt. Het is wel een bijzonder mooi verhaal dat door enkele van de grootste kunstenaars is uitgebeeld. Denken we maar aan Rembrandt. Het verhaal gaat over Tobias, die met zijn hondje (het is het enige bijbelverhaal waarin een hond optreedt) op reis moet en daarbij beschermd en geleid wordt door de engel Raphaël. Op school hebben we al enkele keren het ontroerende verhaal van Tobias in toneelvorm gespeeld. De naam Raphaël betekent: ‘God brengt genezing’ en dat is in het Tobiasverhaal heel duidelijk. Van de drie aartsengelen is hij de minst bekende, in de protestantse kerken zelfs totaal onbekend, vermits het Tobiasverhaal daar niet tot de bijbelse literatuur wordt gerekend.