LUKAS, 18 oktober

Luc Cielen in Rinkkrant 607 van 18 oktober 2002

Begin jaren ‘50 was het een modenaam : Luc of Luk (aan de eind-c of -k kon je zien of de naamgevers Vlaamsgezind waren of niet). Talloze Luccen lopen er nu rond van ongeveer 50 jaar oud. Dan verdween de naam, er waren er toch al teveel. Maar de jongste jaren doet de naam het weer goed, en nu klinkt hij meestal als Lucas. De burgemeester van Kalmthout is op dat vlak een beetje een voorloper, want zijn naamgenoten zijn meestal een stuk jonger.

 

Lucas is ook de naam die bewaard bleef in kunstzinnige kringen. In diverse steden vind je wel een Sint-Lucasinstituut waar getekend, geschilderd of gebeeldhouwd wordt. Soms heet het dan gewoon Sint Lucas of Lucaspaviljoen enz. Je vindt ook nu en dan een kliniek die Lucas heeft of Saint Luc (zoals in Brussel).

 

Wie was de Lukas (Lucas) naar wie dat allemaal genoemd werd ?

Dit is niet zo moeilijk te achterhalen, zelfs niet in deze ontkerkelijkte tijden. Dat komt omdat Lukas heel wat sporen heeft nagelaten die tot op onze dagen goed herkenbaar zijn. Denk maar aan het Kerstfeest. Over de hele wereld wordt het met veel verve en rijkgevulde tafels gevierd. Het lijkt zelfs een feest dat elk jaar aan belang wint, want op vele plaatsen vind je reeds sinds enkele weken kerstmarkten en kerstbeurzen. Het is het enige feest dat zo lang op voorhand wordt voorbereid. En dat had allemaal niet bestaan als Lucas er niet was geweest. Aan hem hebben we dit prachtige kinderfeest te danken, dank zij zijn mooie vertelling over de geboorte van Jezus in zijn evangelie.

 

Want Lukas was een van de vier evangelisten, de derde om correct te zijn. Ter herinnering : Matteüs - Markus - Lukas - Johannes zijn de vier evangelisten. Lukas was geen leerling van Jezus en leerde het christendom ook pas kennen toen Christus al weer ten hemel was gevaren. Hij heeft zijn kennis over het leven van Jezus dan ook uit tweede hand gekregen, en dat zal dan vooral via Paulus gebeurd zijn. Maar Paulus was ook geen rechtstreekse getuige : hij heeft alles over het leven van Christus moeten vernemen van de apostelen. En toch, en misschien juist daardoor heeft Lukas het meest vertellende, het meest schilderende, het meest verhalende evangelie geschreven. En toen hij toch eenmaal aan het vertellen was, schreef hij niet alleen een boek over Jezus, maar ook over de apostelen en wat er men hen gebeurde, nadat Christus hen verlaten had : ‘De Handelingen der Apostelen”.

 

Lukas leefde in de eerste eeuw na Christus en was hoogstwaarschijnlijk een Griek. Hij was een trouwe gezel van Paulus en ging overal met hem mee. Er wordt verteld dat hij geneesheer was (vandaar die klinieken die naar hem genoemd zijn) en dat hij ook schilderde. Hij zou de eerste geweest zijn die een portret geschilderd heeft van Maria. En daarom zijn heel wat kunstacademies naar hem genoemd. Of dat portret gelijkend was, daar weet niemand iets over te zeggen, maar wat wel zeker is, is dat de afbeeldingen van de moeder met het kind een voortzetting waren van afbeeldingen die reeds daarvoor sterk verspreid waren. Reeds eeuwen vóór Lukas bestonden er afbeeldingen van de goddelijke moeder met het Kind, en die verwezen dan naar de Egyptische godin Isis met op haar arm de god Horus. Die afbeeldingen waren zo beroemd, dat zelfs de laatste Egyptische farao Cleopatra zich op die manier liet afbeelden om haar goddelijke status te benadrukken. En Cleopatra was maar één generatie ouder dan Maria, dus in Jezus’ dagen was zo’n portret goed bekend.

 

Lukas’ beeldende teksten over het leven van Jezus hebben schilders, beeldhouwers en dichters geïnspireerd. Zo ontstonden in de loop der eeuwen heel wat afbeeldingen die verwijzen naar het Lukasevangelie. Maar de grootste impact van zijn teksten vind je in de volkskunde. Talloos zijn de verhalen die in het volk ontstaan zijn naar aanleiding van Lukas’ evangelische vertellingen.

 

Lukas wordt herdacht als patroon van de artsen en van de kunstenaars (vooral de schilders en de beeldhouwers). Dat spreekt vanzelf. Maar er zijn nog beroepen die Lukas een warm hart toedragen en van zijn naamdag een feestdag maken, zoals daar zijn : de slagers, de boekbinders en vooral de notarissen. Waarom die laatsten met Lukas zo opgezet zijn ? Dat komt omdat Lukas de eerste was die acten opstelde. Het gaat hier dan om de ‘Acta’, de ‘Handelingen van de apostelen’.

Maar waarom vieren de slagers zijn feestdag (als ze dat tenminste nog doen) ? Dat komt omdat Lukas wordt afgebeeld in het gezelschap van een rund. De vier evangelisten krijgen in de iconografie elk een figuur extra : bij Matteüs is dat een engel, bij Markus een leeuw, bij Johannes een adelaar en bij Lukas een rund : een stier of een os. Waarom ? Omdat het rund een typisch offerdier is. En dat wordt bij Lukas geplaatst als een verwijzing naar zijn evangelie waarin Christus getoond wordt als degene die geofferd wordt voor de mensheid. Offers werden vroeger uitsluitend gebracht door priesters. Zij volbrachten de rituele slachting en daarom zijn zij de voorlopers van de slagers. Vandaar dat de slagers iets hebben met Lukas.

 

In heel wat kerken zijn de vier evangelisten in hun gemythologiseerde gedaante afgebeeld, meestal vlak bij het altaar, en heel dikwijls op de vier hoeken van de kruising van het kerkschip met de zijbeuken. In Duitsland noemt men die gestalten het ‘Viergetier’ (het viergedierte). Het zijn gestalten die in oorsprong ook voorchristelijk zijn, maar toch wel in het christendom een zeer belangrijke plaats hebben gekregen. Soms vind je hen ook terug op profane gebouwen. Zo staat er in Eben Emael in de provincie Luik een toren, volledig opgetrokken in silexsteen. De vier hoeken van die toren zijn versierd met grote afbeeldingen van dit ‘Viergetier’. Op een van de wandelingen tijdens een vorige schoolreis kwamen we daar langs (niet toevallig trouwens) en sindsdien liggen er op school enkele grote silexstenen, afkomstig van de silexvindplaats naast die toren. Die stenen zijn dan weer welkom in de lessen mineralogie en geschiedenis (Stenen Tijdperk !) en zo komt Lukas nu en dan toch ook in de pedagogie terecht.