EULALIA, 10 december
Luc Cielen in Rinkkrant 813 van 3 december 2004
In Merida staat in het portaal van de kerk Santa Eulalia de volgende tekst:
‘Niet aan Mars toegewijd, maar aan Jezus Christus en aan de jonkvrouw martelares Eulalia, aan wie deze tempel werd toegewijd.’
Merida is gelegen in de regio Estremadura, niet ver van de grens met Portugal.
Waarom staat die tekst in dat portaal?
Omdat deze tempel uit de eerste eeuw na Christus door de heidense dame Vetila aan de god Mars was gewijd. Dat kan je nu nog lezen op een architraaf die gedragen wordt door twee Corinthische zuilen. Delen van die oude tempel zijn nu nog te zien in de kerk, die in de vierde eeuw groter werd gemaakt en in de zesde eeuw grondig werd verbouwd.
Het groter maken van de tempel was nodig ten gevolge van de verering van de heilige Eulalie die daar plaats vond.
Wie was Eulalie?
Versie 1: De Spaanse Eulalie (Eulalie van Merida)
Eulalie werd geboren in het jaar 292 in Merida. Zij was de dochter van een voorname christelijke familie. Als kind reeds gaf ze blijk van een ongewone rijpheid en volwassenheid.
Ze was voortdurend in gebed verzonken.
Maar in die dagen maakte de christenvervolging onder keizer Diocletianus ook vele slachtoffers in Spanje. Eulalie hoorde over de onverzettelijkheid van de christenen, die nog liever stierven dan hun geloof af te zweren. Zij verlangde er steeds meer naar ook te mogen sterven in dienst van Christus.
Toen ze 12 jaar was, verliet ze op een dag het ouderlijk huis en begaf zich naar de stad Merida, naar stadhouder Dacianus, die zich steeds beijverd had om christenen op te sporen en te doden.
Ze sprak hem aan: “U zoekt christenen? Hier ben ik!”
Tegelijk ging ze naar een afbeelding van een god die zich daar bevond, rukte de afbeelding van de muur en vertrappelde ze met haar voeten.
Dacianus riep zijn soldaten. Ze stormden binnen, grepen het meisje brutaal vast en sloegen haar met ijzeren haken die haar huid, vlees en borst openrukten. Maar Eulalie gaf geen kik. Daarom werden de soldaten nog woester en brandden met fakkels in de open wonden. Zelfs dan kwam er geen geluid over de lippen van Eulalie.
Dacianus gaf daarop bevel haar in het vuur te werpen. Dat gebeurde de volgende morgen. Eulalie werd naar een bakoven gesleept, erin geduwd en verbrand. Het was 10 december 304, net 1700 jaar geleden. In plaats van een bakoven luidt het ook dat ze op een brandstapel is gestorven. Terwijl ze stierf verliet de ziel haar lichaam onder de gestalte van een duif, reden waarom ze meestal ook met een duif wordt afgebeeld.
Een kapel die vlakbij de kerk in Merida staat heet nu nog: Horno de Santa Eulalia, wat wil zeggen: oven van de heilige Eulalie.
De verering van Eulalie verspreidde zich ongelooflijk snel over Spanje en Zuid-Frankrijk. Ook nu nog is zij een van de meest geliefde Spaanse heiligen.
Versie 2: De Catalaanse Eulalie (Eulalie van Barcelona).
Catalonië ligt wel in Spanje, maar de Catalanen voelen zich hoegenaamd geen Spanjaarden. Een Spaanse Eulalie vereren zagen ze dan blijkbaar ook niet zo goed zitten. Daarom is er ook een Catalaanse Eulalie, wiens naamfeest gevierd wordt op 12 februari. Naar alle waarschijnlijkheid is het dezelfde heilige als deze van Merida, maar in Catalonië heet ze dan: Eulalia van Barcelona. Haar verhaal aldaar is enigszins anders, het gaat als volgt:
Eulalia was 14 jaar oud toen ze, omdat ze christen was, gevangen werd genomen en gemarteld. Tot slot werd ze naakt aan een kruis gebonden en zo te kijk gezet als was ze een publieke vrouw. Maar als teken van haar onschuld en reinheid viel er sneeuw. Haar graf kan je in de kathedraal van Barcelona bezoeken.
Het is de Catalaanse versie van Eulalie die in Zuid-Frankrijk bekend werd. In Elne, in de vlakte ten zuidoosten van Perpignan kan je bij de kathedraal Sainte-Eulalie een bijzonder mooie kloostergang bezoeken. Nog in Zuid-Frankrijk vind je enkele dorpen die naar deze heilige zijn genoemd. In de dorre streek tussen Rodez en Millau, in het Parc Naturel Régional des Grands Causses tref je het dorp Sainte-Eulalie aan. Een dorp met dezelfde naam vind je op de grens tussen Ardèche en Haute-Loire, bij de bronnen van de Loire. Het is dit Sainte-Eulalie dat het eerste ski-oord is geworden in de Ardèche en in het hele gebied van het Centraal Massief. Het is ook een vrij bekende toeristische plek omwille van de speciale dakbedekkingen die er eertijds werden gerealiseerd. Twee soorten zijn er: de ‘lauzes’, daken die bedekt zijn met natuurstenen van basaltische oorsprong. Sainte Eulalie ligt midden in een vulkanisch gebied, vandaar de overvloed aan basaltsteen.
De tweede soort dakbedekking lijkt meer op de stro-, en rietdaken die wij ook kennen, maar met dat verschil dat het materiaal afkomstig is van de bremstruik, ter plaatse ‘genêts’ genoemd.
Even ten westen van dit dorp ligt nog een Sainte-Eulalie, maar dat is al meer in de Auvergne. Nog meer naar het westen, tussen Mauriac en Aurillac is er een vierde dorp met de naam van deze heilige. Ga nog meer westwaarts, tussen de Dordogne en de Garonne ligt even ten noorden van Bordeaux, temidden van de wijngaarden een vijfde Saint-Eulalie (met de bekende ‘entre-deux-mers’-wijn). Het zesde Sainte-Eulalie vinden we meer zuidwaarts vlak bij Carcassonne. Met een niet nader genoemde Ierse luchtvaartmaatschappij kan je er bijna gratis naartoe, het vliegveld is er niet ver vandaan. Een vijftal andere Sainte-Eulalies vind je allemaal in het zuiden van Frankrijk, wat er op wijst dat de verering van deze heilige maagd niet verder naar het noorden is doorgedrongen.
Buiten Frankrijk vind je nog: Sante Eulalia (2 x) in Portugal. Er is een Santa Eulalia in Spanje, waar je ook nog Santa Eulalia del Rio aantreft, evenals Santa Eulalia de Oscos en Santa Eulalia de Riuprimer. Eveneens in Spanje is er een Santa Olalla en een Santa Olalla de Cala. En er is een Sainte-Eulalie in Canada, in de staat Québec.
EULALIE IN DE KUNST:
Er zijn slechts twee heiligen die met een x-vormig kruis worden afgebeeld. Toevallig komen ze hier in twee opeenvolgende Rinkkranten ter sprake: Andreas en Eulalie.
In de abdij van Saint-Amand-les-Eaux (in het huidige grensgebied tussen België en Frankrijk, zie ook Rinkkrant 720 over de heilige Amandus van Elnon) ontstond omstreeks 881 de Séquence de Sainte-Eulalie, het verhaal van haar marteldood. Het is de oudste Franse tekst. Meer hierover bij het slot van deze tekst.
Maar reeds vóór die datum werd zij in lofzangen geroemd, onder anderen door Prudentius, Venantius Fortunatus, Augustinus en Beda Venerabilis.
Op afbeeldingen kan je haar herkennen aan een duif, een brandstapel, ijzeren haken die haar borsten verminken of een vuuroventje. Soms staat er ook een andreaskruis aan haar zijde of staat ze aan boom vastgebonden terwijl een folteraar een brandende toorts in haar gezicht slaat.
DE NAAM:
Eulalia betekent: de welsprekende.
In het Italiaans heet ze: Elalia, in het Portugees: Olaia, in Spanje is ze ook bekend onder de namen: Aulaire, Aulazie en Olalla. In het Frans en het Nederlands is het Eulalie.
Is Eulalie op een of andere manier met Rinkrank verbonden?
Zeker en vast.
Er is vanzelfsprekend juf Eulalie in de tweede klas en vraag eens aan Dirk Caluwaerts, leraar van de derde klas, of hij niet ook nog een andere Eulalie kent.
EULALIE IN DE LETTERKUNDE.
Zoals gezegd is de oudste Franse tekst aan haar gewijd. Het is de Cantilène de Sainte-Eulalie. Het is eigenlijk in een taal geschreven die men als Romaans bestempelt, en die ook Waalse elementen bevat. Hij is geschreven in 880 of 881. Voor de taalkundigen: het is ook de eerste Franse tekst waarin de conditionel voorkomt (eigenlijk nogal logisch). Het is een werkwoordsvorm die het Nederlands niet kent en daarom zo moeilijk aan te leren is in de lessen Frans.
De Cantilène bestaat uit 29 verzen. De aanhef luidt:
in het Romaans, woordelijk omgezet in het Frans
Buona pulcella fut Eulalia Bonne pucelle fut Eulalie.
Bel auret corps bellezour anima Beau avait le corps, belle l’âme.
Voldrent la ueintre li dom Inimi Voulurent la vendre les ennemis de Dieu,
Voldrent la faire diaule seruir. Voulurent la faire diable servir.
...
De naam Eulalie, niet de heilige, vinden we in een gedicht uit 1845 van
Edgar Allan Poe:
I dwelt alone
In a world of moan,
And my soul was a stagnat tide,
Till the fair and gentle Eulalie became my blushing bride-
Till the yellow-haired young Eulalie became my smiling bride ....
Ook in de 20e eeuw was Eulalie niet vergeten.
Annie M.G. Schmidt schreef het volgende gedicht (gezongen door Jasperina de Jong). Eulalie is hier gewoon het rijmwoord op Overschie, meer moet je er niet achter zoeken. Maar ‘t is wel een leuke tekst.
Er woonde dichtbij Overschie
Een vlieg, die heette Eulalie
Ze was de mooiste vlieg van 't land
Zo nuftig en zo elegant
Ze stond een poos op haar balkon
En zoemde zachtjes in de zon
En onder haar, in 't lover, zat
Een bromvlieg op een eikenblad
Een hele mooie groen en blauwe
Die toch zo graag met haar wou trouwen
Hij voelde zich heel erg alleen
En bromde zachtjes voor zich heen:
"Eulalie, Eulalie
Ik ben zo blij dat ik je zie
Kom toch bij mij, een, twee, drie
Eulalie, Eulalie"
Maar Eulalie kwam niet zo spoedig
Want Eulalie was zo hoogmoedig
Omdat ze zondag in de stad
Een Frans toerist gestoken had
Ze zong: "Tralala la, hei hei
Traala hei hei
Traala, ik heb Frans bloed in mij"
Ze vond de bromvlieg te gewoon
Hij bromde dus op zachte toon:
"Eulalie, Eulalie
Ik ben zo blij dat ik je zie
Kom toch bij mij, een, twee, drie
Eulalie, Eulalie, Eulalie"
Maar Eulalie, op haar balkon
Stond maar te zoemen in de zon
Zij was zo trots en ijdel, ach!
Dat zij niet eens die zwaluw zag
De zwaluw heeft haar ingepikt
En in een oogwenk doorgeslikt
En weg, was Eulalie de vlieg
En nu, als ik mij niet bedrieg
Zit nog de bromvlieg in de blad'ren
En snikt: "Zij had Frans bloed in d'aderen"
"Mijn Eulalie is opgevreten
En ach, ik kan haar niet vergeten
Aa-aaaaaa-Aahaa-oe-aaaaaaa!!
Eulalie, Eulala
Dat ik jou nu nooit meer zie
In de buurt van Overschie
Eulalie, Eulalie... Eulalie!"
Eulalie!!!!