25 november : CATHARINA

Luc Cielen in Rinkkrant 711 van 21 november 2003

Catharina, Catelijne, Karin, Katelijne, Katrien, Katarina, Katharina, Catherine, Katelin, Caterina, Katarzyna, Catarina, Jekaterina, Catalina, Rina, Trien, Cathy, Kathleen ... het betekent allemaal : de reine.

Over heiligen van het eerste millennium valt meestal veel te vertellen. Dat komt omdat er tijd genoeg is overheen gegaan om werkelijkheid en legende in elkaar over te laten vloeien. Soms is er weinig werkelijkheid en veel legende, soms is er zelfs helemaal geen werkelijkheid. En dat schijnt het geval te zijn met deze Heilige Catharina. Een verzinsel, een hersenschim. Pure legende dus. Dat is de reden waarom ze in 1969 ook van de christelijke kalender werd verwijderd. Naam en feestdag blijven echter bestaan, omdat er nog een andere heel bekende Catharina heeft geleefd, namelijk die van Siëna. Maar vermits ik de voorkeur geef aan het legendarische, en ook omdat ik het leven van Catharina van Siëna toch wel wat té devoot vind, ga ik vertellen over Catharina van Alexandrië (begin 4e eeuw).

 

Dé Catharina naar wie dit feest genoemd is, maar die dus nooit heeft bestaan. Ze was de dochter van de Alexandrijnse vorst Cosmas in Egypte. Ze was wijd en zijd beroemd om haar schoonheid en haar intelligentie - Catharina kende op haar vijftiende alle boeken van Plato. Ze was rijk en werd goed opgeleid. Haar karakter was niet zo mooi, ze was vreselijk trots. Daarom wijst ze ook elk huwelijksaanzoek af; de een is te dik, de ander te dun, de een te arm, de ander niet mooi genoeg, en zo verder.

 

Ze blijft die karaktertrek houden, en de huwelijkskandidaten afhouden, tot ze op een dag een oude grijze kluizenaar ontmoet, die haar zegt dat Christus haar enige en ware bruidegom is. Kort na dat gesprek ziet Catharina in dat ze helemaal fout zat en dat ze haar leven moet beteren. Ze gaat naar een priester en laat zich dopen. En zie, ze vindt haar echte bruidegom. Het is het Jezuskind zelf dat haar verschijnt en haar een ring, een huwelijksring, om de vinger schuift. Zo beschouwt zij zich vanaf dan als de bruid van Christus.

 

- Mijn moeder vertelde me vroeger eens dat nonnen daarom een trouwring dragen : ze zijn de bruiden van Christus. -

 

Eens bezocht keizer Maxentius de stad Alexandrië. Ter gelegenheid daarvan liet hij alle christenen gevangen zetten, zodat er geen discussie kon rijzen over het al of niet offeren aan de goden en aan de keizer. Dan volgt het grote offerfeest, dat door de keizer zelf wordt geleid. Catharina, omdat ze prinses is werd ze niet naar de gevangenis gestuurd, vertelt aan de keizer dat zijn goden geen echte goden zijn, maar slechts afgoden, en dat ze dus geen offer zal brengen. De keizer behoudt tegenover de knappe koningsdochter zijn kalmte en vraagt dus naar het waarom, en belooft haar een plaats aan zijn hof, als ze toch één offer zou willen brengen.

 

Catharina vertelt nu honderduit over Christus en doet dat zo welsprekend dat de keizer niet eenmaal tussenbeide komt, maar gespannen luistert. En als zij van hem een wederwoord wil horen, geraakt de keizer in verlegenheid, want hij kan geen zinnige antwoorden op haar vragen bedenken. Dus roept hij filosofen, die moeten het maar tegen haar opnemen. 50 filosofen laat hij aanrukken en die gaan het gesprek met Catharina aan. Dat hadden ze misschien beter niet gedaan, want ze praat hen gewoon onder tafel en krijgt hen zo ver, dat ze zich alle 50 laten dopen. De keizer is daar allerminst mee opgezet en laat hen prompt allemaal op de brandstapel zetten. Catharina troost en sterkt hen nog meer in hun geloof. Zo komen ze alle 50 in de vlammen om.

 

Voor Catharina heeft de keizer, die nu genoeg heeft van haar overredingskracht, iets anders in petto. Hij laat haar in de gevangenis gooien, waar ze wordt gefolterd en afgeranseld. Ze wordt er ten slotte ook op een soort raderwerk gelegd : houten wielen bezet met ijzeren pinnen die in elkaar draaien en zo in staat zijn het slachtoffer vreselijke wonden te bezorgen. Maar als de wielen Catharina bijna in flarden scheuren, verschijnt er een engel die met een bliksemschicht de touwen breekt, zodat het hele mechanisme in de knoop geraakt en vastloopt. Dan moet Catharina het bekopen met wekenlange opsluiting zonder voedsel. Maar ook hiermee krijgt de keizer haar en haar geloof niet stuk. Dan laat hij haar maar onthoofden. Maar zie, uit de hals stroomt geen bloed, maar zuiver witte melk. Twee engelen dalen dan uit de hemel neer en nemen het lichaam van Catharina op en brengen het naar de berg Sinaï, waar ze het begraven.

 

Pas in de 8e eeuw wordt het lichaam ontdekt en wordt het overgebracht naar een klooster op de berg Sinaï, een klooster dat gesticht werd door de heilige Helena. Het klooster heet naar onze martelares het Catharinaklooster. Haar resten worden daar tot op vandaag bewaard. Het klooster is de jongste jaren een ware toeristische trekpleister geworden, niet omwille van Catharina, maar omwille van de talloze kunstwerken (o.a. iconen) en boeken die er bewaard worden. Ook de liturgische plechtigheden volgens de Oosterse Ritus dragen bij tot het hedendaagse succes. Haar stoffelijke resten bevinden zich dan wel in dat klooster, enkele fragmenten kan je ook terugvinden in Frankrijk, in Sainte-Cathérine-du-Mont, dicht bij Rouen. Die zijn daar terechtgekomen dankzij een zekere Simeon, een monnik van het Catharinaklooster die ze geschonken heeft aan Richard, hertog van Normandië in ruil voor de jaarlijkse aalmoezen die de hertog aan het klooster schonk.

 

Heb je hoofdpijn, tongpijn of migraine : Catharina kan je helpen. Maar het meest bekwaam is ze in het genezen van het catharinawiel ofte katrienerad, een volkse benaming voor een ringvormige huidziekte.

 

Haar feest wordt vooral gevierd door de naaisters. Of het nu nog zo is, weet ik niet, maar in de twintigste eeuw werd haar feest in de Parijse modeateliers nog volop gevierd. Catharina is trouwens de patrones van de naaisters. Ze heeft echter nog een hele waslijst van patronaatschappen, want ook leraren, notarissen, en alle beroepen die iets te maken hebben met een wiel - ook de molenaars - hielden haar feest hoog in ere. En wie nog meer ? De filosofen natuurlijk. En moeders die te weinig melk hebben. Zij is bovendien de overkoepelende patrones van alle universiteiten.

 

Haar afbeelding kan je meestal gemakkelijk herkennen. Catharina wordt namelijk bijna altijd afgebeeld met een (gebroken) wiel. Soms ligt de keizer onder haar voeten. Ze draagt dikwijls een palmtak als bewijs van haar maagdelijkheid. En soms zie je haar vergezeld van een lam : dat is het teken van haar mystiek huwelijk met Christus.

 

Catharinadag is een belangrijke dag in de weerkunde. Het is een zogenoemde merkeldag of lotsdag. Zoals het weer die dag is, zo zal het nog een tijd lang zijn. De weerspreuken getuigen ervan :

 

Doet sint-Katrien haar witte mantel aan, ze blijft er zeven weken rond mee gaan.

Vorst op Sint-Catharina, dan vriest het zeven weken lang

 

In het poppenspel werd Katrien een begrip naast de nog iets meer bekendere Jan Klaassen.

 

En er is ook een volksliedje dat zo gaat :

 

Jan, sla je vrouw, dat doe ik niet, dat doe ik niet,

Jan, sla je vrouw, dat doe ik niet voor jou.

Trien, sla je man, dat doe ik wel, dat doe ik wel,

Trien sla je man, dat doe ik zo hard ik kan.