https://www.cielen.eu

BRON VAN BRONS LAG BIJ ONS Senne Starckx in De Standaard 2019-09-17

TROJAANSE EN MINOÏSCHE SMEDEN HAALDEN HUN TIN UIT CORNWALL

Brons, de legering van koper en tin, was ooit zo populair dat er een tijdperk naar werd vernoemd. Om de grondstoffen samen in een smeltkroes te krijgen, moest wel een wijdvertakt handelsnetwerk worden opgezet.

SENNE STARCKX

Hoewel ook koperen voorwerpen uit de late prehistorie zijn teruggevonden, was brons het eerste metaal waarmee de mens echt aan de slag ging. Dat gebeurde vanaf het late vierde millennium voor Christus, in ambachtelijke smelterijen in het Midden-Oosten, Anatolië en op enkele Egeïsche eilanden. In de eeuwen daarna werden er behalve wapentuig (handwapens, maar ook ramstevens van oorlogsschepen) ook meer vredelievende objecten als keukengerei, munten en sculpturen van gemaakt. Brons had als voordeel dat het harder is dan koper en minder buigzaam – je wilt het niet meemaken dat je zwaard buigt in het heetst van de strijd. Maar bovenal: door toevoeging van een ander metaal aan zuiver koper daalt het smeltpunt. Het eerste brons werd gemaakt door koper met arseen te legeren, maar in de loop van het derde millennium werd massaal overgeschakeld op tin. Dat leverde brons op dat niet alleen gemakkelijker kon worden gegoten, het maakte ook komaf met de giftige arseendampen.

Terwijl er in het oostelijke deel van de Middellandse Zee, en bij uitbreiding het Anatolische binnenland en de Levant, geen gebrek was aan koperertsen (vlak bij Athene lagen bijvoorbeeld de beroemde mijnen van Laurion), was tin er eerder schaars. Niet dat er helemaal geen tin te vinden was. De smeden uit de oudheid moeten er immers op de een of andere manier wel zijn achter gekomen dat een mengsel van tin en koper betere eigenschappen bezit. Wellicht gebeurde dat toevallig, door erts te verhitten dat beide metalen bevatte. Voor een continue aanvoer van tin en dito bronsproductie moesten ze dus een beroep doen op toeleveranciers uit verafgelegen gebieden. Mede door de bronsproductie ontstond zo een wijdvertakt handelsnetwerk, waardoor ook bronzen voorwerpen zich over alle windstreken konden verspreiden. Daarom gaf de legering haar naam aan het tijdvak waarin onder andere Troje en de Minoïsche beschaving floreerden.

Kabeljauwkelder

Historici gingen er altijd van uit dat die toeleveranciers veelal uit het Oosten kwamen. Meer bepaald uit Centraal-Azië, waar grote tinvoorraden liggen – onder andere in de oude mijn van Deh Hosein, in het huidige Iran.

Dat is op z’n minst onvolledig en voorbarig, schreven Duitse archeologen vorige week vrijdag in het vakblad Plos One. In hun artikel presenteren ze een uitgebreide analyse van 27 tinbaren, afkomstig uit scheepswrakken die tussen 3.500 en 3.000 jaar geleden in de oostelijke Middellandse Zee naar de kabeljauwkelder gingen. In het massieve, zuivere tin konden de wetenschappers vingerafdrukken ontwaren van de ertsen waaruit het metaal was gewonnen. Ze deden dat via isotopenonderzoek, wat veel moeilijker is wanneer het tin is vermengd met bijvoorbeeld koper. De tinertsen bleken ongeveer 300 miljoen jaar geleden gevormd tijdens de zogeheten Hercynische plooiing, een geologische fase waarin onder andere het Duitse Harzgebergte werd gevormd (waarnaar de plooiing ook werd vernoemd). Dat tijdvenster past echter niet bij de ertslagen in Centraal-Azië, maar wel bij die in West-Europa. Meer bepaald in Cornwall, Bretagne, Saksen, het Franse Centraal Massief en het Iberisch Schiereiland, zoals ze worden opgesomd in het artikel.

De archeologen van de universiteit van Heidelberg kijken vooral in de richting van Cornwall. De tinbaren gevonden voor de kust van Haifa en gegoten in de 12de en 13de eeuw voor Christus matchen wonderwel met het erts dat al sinds mensenheugenis wordt gedolven in het uiterste zuidwesten van Engeland. De vorsers vermoeden dat behalve tin ook andere kostbare materialen als barnsteen en glas werd verhandeld via dit prille Europese netwerk. Dat kende een grote bloei in de tweede helft van het tweede millennium, als gevolg van de ineenstorting van het Hettitische Rijk in het Oosten.

https://www.cielen.eu