BIBIANA, 2 december

Luc Cielen in Rinkkrant 908 van 2 december 2005

De opvolger van keizer Constantijn was keizer Julianus. Omdat hij zich in tegenstelling tot zijn voorganger van het christendom afkeerde, is hij de geschiedenis ingegaan als Julianus Apostata ofte Julianus de Afvallige. De christenen hadden wel zoveel naastenliefde dat ze hun niet-gelovige keizer met deze veelzeggende bijnaam bedachten.

 

Tijdens het bewind van Julianus heerste er wel geen christenvervolging zoals eerder het geval was, maar toch was er weer gelegenheid om enkele christenen tot martelaar te kronen. Dat gebeurde vooral als de keizer op veldtocht was met zijn leger, en niet in staat was om in Rome orde op zaken te houden. Men mag veronderstellen dat hij zeker niet tevreden zou geweest zijn met de gang van zaken. Maar gedane zaken nemen geen keer.

 

Een van de martelaren was de Romeinse Bibiana. Amper zeventien jaar oud onderging ze haar lot, en werd ze opgenomen in de galerij der heiligen.

Bibiana was de dochter van Dafrosa en Flavianus, een Romeins ambtenaar (naar het schijnt was hij praetor). Ze had een zus Demetria. Alle vier zijn ze de marteldood gestorven.

 

Het was de prefect Apronianus die de christenvervolging in gang zette, en dat in een stad die al voor een heel groot deel christelijk was. Het huis van Bibiana werd een toevluchtsoord voor de vervolgden. Daar vonden ze onderdak en verzorging. Dat kwam Apronianus ter ore en hij liet soldaten het huis binnenvallen. Eerst werd Flavianus meegenomen, enkele dagen later was zijn echtgenote Dafrosa aan de beurt. Ze werden in de kerker geworpen, waar ze onder zware mishandelingen de dood vonden.

 

Dan keerde Apronianus zich tegen Bibiana en Demetria. Hij liet alle goederen van hun ouders in beslag nemen, waardoor ze op straat stonden. Hij zette hun kennissen en familieleden zo zwaar onder druk dat niemand hen durfde opnemen. Als Bibiana en Demetria hun geloof zouden afzweren, dan zouden ze onder de hoede van de prefect kunnen komen en hun gewone leven weer opnemen. Dat weigerden ze en zo kwamen ze in de gevangenis terecht.

Na vijf maanden gevangschap temidden van epileptici en zwakzinnigen, waarin ze talloze folteringen had moeten ondergaan, stierf Demetria. Bibiana’s constitutie was blijkbaar wat sterker, zij hield stand en onderging verdere folteringen.

 

Ten slotte liet de prefect haar aan een zuil vastbinden en werd ze gegeseld met gesels waaraan loden bolletjes waren bevestigd. Dat ging door tot Bibiana de geest gaf. De beul stak dan als toemaatje zijn dolk in haar borst. Het gebeurde in het jaar 367.

 

In de nacht na de dood van Bibiana vond een priester haar lichaam - het zou een hond geweest zijn die het lichaam had aangewezen - en begroef haar ter plaatse. Op de plek waar Bibiane gefolterd en gedood werd, werd later een kerk ter hare ere gebouwd.

 

De kerk van de heilige Bibiana is nu nog te vinden in Rome, vlakbij het Termini-station aan de Via Giovanni Giolitti. Ze staat daar in een zeer onaangename omgeving: aan een kant de spoorweg, aan de andere zijden drukke autowegen en voor het overige fabrieken en andere industriële gebouwen. De kerk bezoeken vergt enige moed. Maar als je in de kerk komt, dan zie je een authentiek vijfde-eeuws gebouw - misschien is het wel haar vroegere woonhuis geweest, dat in de vijfde eeuw tot kerk werd omgebouwd. De eerste zuil aan de rechterkant is de zuil waaraan Bibiana was vastgebonden tijdens haar geseling. Op het altaar staat een beeld van haar, dat in 1625 vervaardigd werd door Bernini (de man van de zuilengalerij op het Sint-Pietersplein).

Bibiana heeft een ruime verering gekregen in Spanje, waar talloze kerken aan haar gewijd zijn. Toch is haar eredienst stil gevallen, ja zelfs verboden, en mag zij op bevel van de paus alleen nog in haar kerk in Rome vereerd worden. Hoe dat komt? Men vermoedt dat de hele geschiedenis een legende is die in de Middeleeuwen is ontstaan.

 

Heeft Bibiana dan niet echt bestaan? Men vermoedt van wel, want bij opgravingen in haar kerk heeft men resten gevonden van een kapel die opgericht moet zijn rond het jaar 363, toen de vervolgingen definitief gedaan waren. Maar Bibiana stierf toch maar in 367, dus dat klopt niet. Men vermoedt dan ook dat zij in 363 is gestorven. Ze werd geboren omstreeks 350, dus was ze geen zeventien jaar oud, maar dertien toen ze stierf, maar dat klopt dan weer niet met de afbeeldingen van haar.

 

Bibiana wordt natuurlijk afgebeeld met een gesel in de hand. Maar soms beeldt men aan haar voeten ook een kruid af: het geneeskrachtige muntkruid. Waarom is dat?

 

Enkele eeuwen geleden waren er bij de kerk tuinen waarin geneeskrachtige kruiden werden gekweekt. Zoals in de bekende kruidentuinen die nu nog op vele plaatsen bestaan. Na verloop van tijd werd de kerk aangeduid als de kerk van de geneeskrachtige kruiden, en toen de kruidentuinen verdwenen of verwilderd waren zochten mensen bij de kerk kruiden om te genezen. Alles wat daar groeide werd mettertijd als geneeskrachtig beschouwd en dacht men dat die geneeskracht te danken was aan de heilige Bibiana. Of het nu nog raadzaam is om daar kruiden te plukken en er thee van te zetten is zeer twijfelachtig, gezien de uitlaatgassen die daar ter plaatse ruim aanwezig zijn.

De naam:

Bibiana is in onze streken meer bekend als Viviane, soms ook als Bibi. Bibiane kom je ook nog tegen. Verder vind je ook: Bebiana, Viviana, Vivian (ook als jongensnaam), Biba. De naam betekent: de levendige.

Bekende Bibiana’s

Vivian Leigh: Britse actrice

Vivian Westwood: couturier die punkelementen in de kleding verwerkte.

Vivian Fuchs: leider van de zuidpoolexpeditie in 1958.

Vivianiet is een zeldzaam mineraal dat hoofdzakelijk uit ijzer en mangaan bestaat.

Een meer legendarische Viviane voedde ridder Lancelot op. Deze Viviane leefde bij een meer en werd daarom ook ‘Dame du Lac’ genoemd. Om die reden heette Lancelot ook ‘Lancelot du Lac’. Het is deze Viviane die koning Arthur bij zijn dood opneemt en wegvoert naar Avalon. Deze Viviane werd later meest als een fee afgebeeld.

In Vlaanderen hebben we een actrice die Viviane de Muynck heet, naar het schijnt is ze in Nederland meer bekend dan hier.

De componist Ernest Chausson wijdde in 1882 een symfonisch gedicht aan de heilige Viviane. De Antwerpse componist Oscar Van Hemel schreef een opera: Viviana (tweede helft twintigste eeuw)

Toen ik in 1983 De Wingerd stichtte, kreeg ik de medewerking van een Bibiane, de eigenares van het kasteeltje in de Boskapellei in Brasschaat, waarin ik de school opstartte. Zij was de kleindochter van Antoine Van Den Weyngaert, de man die Mariaburg maakte tot wat het nu is: een deelgemeente van Ekeren en Brasschaat. De naam De Wingerd is trouwens afgeleid van deze grootvader van Bibiane.

Kan Bibiana je helpen?

Sommigen zullen er voordeel bij hebben om haar na een avondje doorzakken aan te roepen. Zij zou katers kunnen verdrijven vermits zij al eeuwen aangeroepen wordt tegen drankzucht en hoofdpijn.